پروفسور محمد
حسين سلطان زاده
استاد
دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي
شیرمادر با ترکیبات منحصر به فرد آن از قبیل پروتئین ها؛چربی ها؛کربوهیدرات
ها؛ویتامین ها؛ آنزیم ها؛ هورمون ها؛آنتی بادی ها؛وسلولهای زنده وبا خواص تغذیه ای
وحفاظتی سبب رشدونمو طبیعی وایده آل شیرخوار خواهد شد.بهترین ؛مناسب ترین وطبیعی
ترین روش تغذیه باشیر مادر؛استفاده مستقیم از پستان مادر می باشد.زیرا مکیدن
؛مستقیم از پستان؛سبب تحریک هورمون های تولیدوترشح شیرنیز خواهد شد.
تغذیه با فنجان
این روش؛یک روش ایمن؛علمی وساده برای تغذیه شیرخواران مبتلا به انواع زیادی از
مشکلات بالینی می باشدوعموماٌدر مواردی که شیرخوار قادر به بلع بوده ولیکن هنوز نمی
تواند پستان را به خوبی بمکد صورت می گیرد. اغلب نوزادان با سن حاملگی 30تا32 هفته
وبیشتر می توانند بافنجان تغذیه شوند.نوزادان با توانائی در استشمام بوی شیروبا
استفاده از حرکات منظم فک وزبان منتقل نموده وسبب حفظ سلامت فیزیکی دهان نسبت به
استفاده از بطری نیز می شود.استفاده ازاین روش در نوزادان نارس به جای استفاده از
لوله معدی ویا انتقال از لوله معدی به تغذیه مستقیم از پستان به جای استفاده از
بطری توصیه شده است.در نوزادان رسیده ؛نارس ویا بیمار ودرمواردی که مادر حضور
ندارد؛با استفاده از شیر مادردوشیده شده مادر ویا احتمالا شیر مصنوعی؛فقط در صورت
نداشتن جایگزین مناسب دیگر؛با این روش؛تغذیه شیر خوار انجام می شود .استفاده ازاین
روش در نوزادان نارسی که ضمن داشتن تمایل وتوانائی در مکیدن وبلع؛گرسنه به نظر
رسیده وبا تغذیه توسط لوله معدی ویا استفاده ازپستان نتواند انرژی لازم را کسب
نمایند توصیه شده است.
مزایای استفاده از تغذیه با فنجان عبارتنداز:
روش
خوشایندوغیر تهاجمی برای شیر خوار
اجازه
به شیرخوارجهت استفاده از زبان وچشیدن شیر
امکان
بستن دهان در صورت نخواستن شیر
حفظ
ضربان قلب ؛تنفس وسطح اکسیژن بدن شیرخوار درحدمناسب
تحریک
عصب پویائی
Lingual lipaseکمک
به هضم شیر دراثرتحریک
تحریک
وهماهنگی تکامل رفلکس های مکیده وبلع
حفظ
حرکات طبیعی زبان وفک
اجازه
به شیر خوار در تنظیم زمان ؛مقداروسرعت تغذیه
تمیز
کردن آسان فنجان نسبی به بطری وسر پستانک
اتلاف
کمتر چربی شیر (نسبت به استفاده ازسوند معده)
مصرف
انرژی کمتردر مقایسه با استفاده از بطری وسوند معده
روش
واسطه ای جهت تشویق به گرفتن پستان به جای استفاده از بطری وپستانک
ایجاد
تماس چشمی بین شیر خوارومادر ویا شخص مراقب
قابل
استفاده درشیرخواران با مکیدن ضعیف(اختلال نورولوژیک)
روش
تغذیه ای ساده و نگهداشتن امن شیرخوار برای تغذیه
مزایای استفاده از فنجان نسبت به بطری عبارتند از:
مصرف
انرژی کمتر وحفظ حرکات طبیعی زبان وفک
دادن
اختیاردرمقدارومدت شیرخوردن
حفظ
تداوم تغذیه باشیر مادر
کاهش
پوسیدگی دندان
کاهش
ابتلا به عفونت گوش
عدم
ایجاد سردرگمی درگرفتن پستان(
nipple confusion)
عادت
نکردن به تغذیه با بطری
عیوب احتمالی تغذیه با فنجان عبارتند از:
اتلاف
شیر به علت چکیده شدن شیر ازدهان شیر خوار
تمایل
نوزادان ترم به استفاده از فنجان در صورت عدم تغذیه مرتب از پستان
تمایل
پرسنل به استفاده از این روش و غفلت در تغذیه از پستان
صدمه
به لب ولثه در صورت استفاده خشن ونادرست از فنجان
روش شیر دادن با فنجان:
روش تغذیه با فنجان درتمام شیرخواران رسده ونارس یکسان است.روشی آسان می باشد ونیاز
به یادگیری مادر برای پیشگیری از خطرات احتمالی ازقبیل آسپیراسیوندارد.می توان از
فنجان مخصوص ویا فنجان های معمولی و کوچک دیگرویا پیمانه های دارویی؛فنجان تخم مرغی
ویا پوشش سر پستانک بطری شیراستفاده نمود.برای این منظور:
تغذیه رادرشیرخوار گرسنه ؛بیداروهوشیار انجام دهید.ضمن حفاظت پشت؛سروگردن شیر
خوار؛وی رابه طور نشسته یا نیمه نشسته در بغل خود نگه دارید.
جهت پیشگیری از دست زدن شیر خوار به فنجان؛اورا درملافه ای بگذاریدودستهایش را زیر
ملافه قرار دهید.نیمی از فنجان را از شیر پر کنید.فنجان رابه آرامی بر روی لب پایین
ولبه آن رابه قسمت بیرونی لب بالا تماس دهید..فنجان را جهت رسیدن شیر به لب های شیر
خوار به آرامی کج نمائید.ضمن اجازه به شیر خوار در خوردن شیر؛از ریختن شیر به دهان
شیر خوار پرهیز نمایید.مقدارشیر دریافتی بافنجان در هرتغذیه متفاوت است وبه همین
منظور ارزیابی مقادیر شیر دریافتی در طی 24 ساعت نسبت به مقدار شیر دریافتی در یک
نوبت تغذیه؛از اهمیت خاصی برخوردار است.درصورت نیاز به شیر بیشتر در شیرخوارانی
کهبا فنجان تغذیه می شوند؛می توان از لوله معدی نیزکمک گرفت.
تغذیه باسرنگ وقطره چکان(syringes
and Droppers)استفاده
از این وسایل درموارد نیاز
به مقادیر کم شیر مثل کلستروم یا گاهی تجویز دارو توصیه شده است.باقراردادن مقدار
کمی از شیر حداکثر تا نیم میلی لیتردرهر نوبت وبا چکاندن به داخل گونه ویازیر زبان
شیرخوار؛این روش تغذیه ای انجام می شود.برای پیشگیری از خطر آسپیراسیون به علت عدم
توانائی وی درمقدار شیر دریافتی؛ضمن توصیه به وضعیت نیمه نشسته شیر خوار ونریختن
مستقیم شیر بروی زبان؛درصورت تمایل به مکیدن سرنگ وقطره چکان؛شیر رابه آرامی درحین
مکیدن به دهان شیر خوارمی چکانیم.ازفوائد دیگراستفاده ازاین روش؛دست نخوردن وحفظlingual
lipase
؛عدمنیاز به مکیدن موثر(درنوزادان نارس با مکیدن ضعیف)به شرط داشتن هماهنگی در بلع
وتنفس؛درامتناع شیرخوار از گرفتن پستان ودرشیردهی مجدد باآغشته نمودن آرئول با شیر
برای گرفتن پستان؛می باشد.درصورت تمایل وتوانائی شیرخوار درگرفتن موفق پستان؛تغذیه
بااین روش
رابایستی
متوقف نمود.
تغذیه با قاشق:
شبیه به روش تغذیه با سرنگ ؛این روش مناسب برای استفاده از مقادیر کم شیر می
باشد؛قرار دادن شیر دردهان شیرخوار باید مستقیماً درداخل دهان یازیر زبان انجام
شود.درصورت نارسی؛بیماری ضعیف بودن شیرخوار؛بهتر آن است که به جای قراردادنمستقیم
شیر دردهان وی؛با اجازه دادن به اودرخواستن شیربه صورت لیسیدن؛چشیدن وآشامیدن شیر
داخل قاشق؛تغذیه انجام شود.عدم اختیارشیرخوار درمقدار شیر دریافتی ؛خطربروز
آسپیراسیون؛خستگی مادر یاشیرخواردرصورت نیاز به تغذیه بامقادیر زیادقبل ازدریافت
شیر کافی؛از معایب استفاده از این روش می باشد.
تغذیه باکمک انگشت:
روش شیر دادن با انگشت روش مناسب تری نسبت به استفاده از سر پستانک می
باشد.بااستفاده از وسیله کمکیشیروفنجان وظرف محتوی شیرولوله معده شماره5؛لوله رادر
قسمت داخلی بند آخرانگشت نشانه نگه داشته وسپس همین قسمت رادرتماس باسقف دهان شیر
خوار قرارداده ووی راتغذیه می نماییم.ازاین روش درکمک به یادگیری گرفتن ومکیدن
پستان؛جهت ارزیابی مکیدن وحرکات زبان؛درامتناع شیر خوارازپستان(به
هرعلت)؛شیرخوارخواب آلوده وpoor
feeding؛درمواقع
جدائی شیرخوار از مادر(استفاده از فنجان ارجح است)ودرمواقع ابتلا؛مادر به شقاق نوک
پستان؛می توان استفاده نمود.
تغذیه با بطری:
استفاده از بطری باید در شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می نمایند؛شدیداًمنع
شود.درمادران شاغل ضمن توصیه به تغذیه مستقیم کودک از پستان مادر در ساعات مرخصی
ویا نهایتاًاستفاده از فنجان وقاشق؛کاردرخارج از منزل نباید بهانه ای برای استفاده
از روش تغذیه با بطری باشد.
عوارض استفاده از بطری:
اشکال
در گرفتن صحیح پستان
اختلال
در عملکرد فیزیولوژی زبان وتشویق به عمل مکیدن نا مناسب
تقویت
حرکات غلط در فک وزبان
کاهش
تولید شیر
کاهش
دفعات وطول مدت شیر دهی
عفونت:برفک
دهانی؛عفونتهای مکررگوش واسهال
مشکلات
دندانی:پوسیدگی وناهنجاری های دهان ودندان
مشکلات
عصبی رفتاری وعقلانی:هوش؛خواب؛SIDS
اختلال
درتنفس وکاهش اشباع اکسیژن خون
وابستگی
به طور کلی تغذیه با این روش در شیرخوارانی که از شیر مادر استفاده می کنند به دلیل
ایجاد سرگرمی شیر خواردرگرفتن پستان واختلال در تداوم تغذیه باشیر مادروعوارض دیگر
آن توصیه نمی شود.
