پروفسور محمد حسين سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي

مقدمه

سال هااست كه نقش اساسي تغذيه با شير مادر در رشد وسلامت كودكان وهمچنين سلامت مادران شناخته شده است . وبه تنهائي درشش ماه اول تولد براي شيرخوار كافي است ودر شش ماه دوم تولدانرژي لازم پنجاه درصد از شير مادر وپنجاه درصد از تغذيه تكميلي تامين ميشود . آموزش به مادران هنر است كه به مادران گفته شود همه مادران قادر به شير دادن هستند وبايد اين باور به مادران تفهيم گردداز طرف ديگر حمايت جامعه از زنان وحمايت خانواده از مادران اهميت ويژه دارد .نكته مهم ديگر آموزش كاركنان بيمارستان ها ومراكز درماني است كه بتوانند پاسخ گوي مادران  به گونه صحيح باشند چون اگر نا آگاهانه به سوال مادري پاسخ داده شود بد آموزي  مصيبت وار خواهد بود در دو تا سه هفته اول تولد مهمترين زمان سوال برانگيز مادران خواهد بود .

مقام مادر  شير ده در آيه 14 سوره لقمان  ذكر شده  : بعد از شكر گذاري خالق شكر گذاري مادر توصيه شده است .
درسوره بقره آيه 133  مدت شير دادن را دو سال تمام ذكر شده است .
اكنون بعد از 1400 سال سازمان بهداشت جهاني مدت دو سال شير مادر را تاكيد نموده است .

فيزيولوژي

در زمان بارداري پستان ها جهت ترشح شير آماده ميشوند وكلسترمColostrum بزودي در تريمستر دوم به علت لاكتوژن جفت  ترشح ميگردد وبعد از زايمان آزاد شدن پرولاكتين محرك ايجاد شير خواهد بود وتغذيه با شير مادر مهمترين عامل محرك ادامه ايجاد پرولاكتين است تحريك انتها ي اعصاب در ناحيه آرئول ونوك پستان نتيتجا باعث آزاد شدن اكسي توسين از غده هيپوفيز وتحريك سلول هاي ميواپي تليا ل پستان و  letdown reflexكه رفلكس نوروآندكرين است ميگردد .عوامل محيطي شامل درد ، استرس ، جدائي شيرخوار وبيماري هاي مادر از عواملي است كه در كاهش شير تاثير دارد .

فوائد تغذيه با شير مادر

كاهش عفونت ها ي گوارشي بخصوص اسهال واستفراغ ، عفونت هاي تنفسي ،كاهش عفونت هاي

 ويروسي وباكتريال وقارچي به علت عوامل اختصاصي وغير اختصاصي شير مادر رشد وتكامل مطلوب شير خوار پاسخ به ايمونيزاسيون وحمايت هفت استراتژي سازمان بهداشت جهاني دررشد وسلامت كودك شامل ايمن سازي ،پيشگيري از اسهال ،پيشگيري از عفونت هاي حاد تنفسي ، تنظيم خانواده ،تغذيه با شير مادر ،تغذيه تكميلي  وپي گيري رشد كه همگي در زير چتر تغذيه با شير مادرميباشد . كاهش عفونت هاي مزمن ديابت 1 و2 وسلياك ،بيماري هاي التهابي روده ، كانسر ،بيماري هاي آلرژي ، آستم ،  رشد وتكامل مغزي ، افزايش هوش ، سلامت جسمي وروحي مادروكاهش كانسر رحم وپستان وصد ها مزاياي ديگر .

در جريان بيماري هاي زير بهتر است مادر شير ندهد

عفونت  HIV در مما لك توسعه يافته به علت اينكه ريسك انتقال عفونت از راه شير مادر است تغذيه باشير مادر كنتر انديكه است در ممالك در حال توسعه مرگ ومير به علت عفونت هاي مختلف زياد است بايد مورد تعمق قرار گيرد  . ا لبته بهتر است شير مادر داده نشود.

عفونت ويروسي سيتو مگال CMV

از راه شير منتقل ميگردد اما در نوزادان ترم به علت عبور آنتي بادي از مادر تغذيه با شير مادر مانعي ندارد ليكن در نوزادان نارس كه سيستم ايمني ضعيف است نبايد شير مادر داده شود.

HTLV,1   Human T-Cell Lymphotropic Virus Type,I

رتروويروس كه نئوپلاسم بدخيم و اختلالات نورولوژيك در بالغين ميشود واز راه شير مادر منتقل ميگردد و نبايد شير مادر داده شود

HTLV,II  Human T-Cell Lymphotropic Virus Type II

رتروويروس است كه از راه شير منتقل ميگردد و شير مادر نبايد داده شود

ويروس هرپس سيمپلكس تيپ 1HSV,I     

در شير مادر وجود دارد نواحي تبخال بايد پوشانده شود وبا رعايت بهداشت كامل شير مادر اشكالي ندارد ابته اگر ضايعات تبخال روي نوك پستان وسينه نباشد

شير خواران مبتلا به گالاكتوزمي : نميتوانند شير مادر بدهند چون نمي توانند گالاكتوز را متابوليزه نمايند شير بدون لاكتوز توصيه ميگردد

دارو ها

آمفتامين  ، كوكائين ، هروئين  ، ماري ژوآ نا و فن سيكليدين  Phencyclidineمعمولا  شير مادر نبايد داده شود.

داروهاي سايتو توكسيك مانند سيكلوفسفاميد ،سيكلوسپورين ومتوتركسات و دوكسوروبيسين شيرمادر نبايد داده شود .

در بيماري هاي زير دادن شير مادر اشكالي ندارد:

هپاتيت B   ــ گرچه در شير مادر وجود دارد اگر در مادران مبتلا بلافاصله بعد از زايمان واكسن هپاتيت B  وايمونوگلبولين هپاتيت  بHBIG  تزريق گردد بعد از آن ريسك عفونت كاهش مي يابد وتغذيه با شير مادر اشكالي ندارد

هپاتيت  C ــ انتقال از شير مادر گزارش نشده است در آنها كه شير مادر يا شير خشك داده شده ريسك عفونت تفاوتي نداشته است . انتقال عفونت از راه ترا نسفوزيون واز زخم نوك پستان مي باشد

سرخجه ـــ در مادران مبتلا به سرخجه يا متعاقب واكسيناسيون سرخجه شير مادر اشكالي ندارد زماني كه مادر مبتلا شده ويروس به بدن شيرخوار رسيده است و شير مادر اشكالي ندارد

واكسن آبله مرغان   ـــ انتقال از راه شير مادر گزارش نشده ودادن شير مادر اشكالي ندارد

در كودك مبتلا به فنيل كتنوري شير مادر اشكالي ندارد واقدامات مخصوص بايد انجام گيرد

سيگار و ا لكل ـــ گرچه مصرف سيگار وا لكل براي خود مادر صلاح نيست ولي براي شيرخوار  به طور مطلق كنتر انديكاسيون شير مادر ندارد

آموزش هاي قبل از زا يمان

تشويق مادران در حين بار داري به شيردادن بعد از تولد نوزاد و آمادگي پستان ها ووماساژ قبل از زايمان در اواخر حاملگي ـ آموزش مادران بلافاصله بعد از زا يمان وتوصيه براي مدت 15-20 دقيقه هر دفعه شيردادن و پي گيري 1-2 روز بعد از ترخيص مادران جهت ادامه آموزش از نكات مهم به شمار ميرود .

آموزش روش هاي شير دادن و استفاده نكردن آب وصابون و لوسيون به نوك پستان ها – گذاشتن چند قطره شير مادر در ناحيه نوك پستان 3-4 مرتبه در روز احتقان پستان  Engorgement   معمولا 2-5 روز بعد از زايمان با تورم پستان ها وتب مختصر ايجاد ميشود . در صورتي كه مكررا شير به شيرخوار داده شود بهترين درمان وپيشگيري است وهر 2-3 ساعت بايد تخليه كامل انجام گيرد گرم نگه داشتن وماساژ در تخليه شير مؤثر است واگر احتقان زياد باشد تخليه با دست يا پمپ انجام گردد . بكار بردن كيسه يخ روي پستان ها 5-10 دقيقه بعد از تغذيه در كاهش ادم مؤثر است ودر ظرف 24 ساعت معمولا احتقان برطرف ميشود.

برفك درسينه مادر 

 بيشتر در اثر مصرف آنتي بيوتيك در مادر يا از دهان نوزاد مبتلا به برفك  است كه با داروهاي ضد قارچي موضعي مثل نيستاتين ودر نوزادان چكاندن 15 قطره هر 6 ساعت داخل دهان برطرف ميشود .

 References

1-Manual of Neonatal Care Fifth Edition139-145 Kathleen M. Howard and Maureen 2004

2-Nelson , Textbook of Pediatrics 17^th Edition2004

3-Handbook of Neonatal Infections 1999 1th Edition

4 – Handbook of Neonatal Intensive Care 4^th Edition 1999

5 – Care of the High Risk Neonate 5^th Edition2001

6– كتاب تغذيه باشير مادر در صفر تا شش ماهگي وتغذيه در شش ماه دوم تولد : انجمن ترويج تغذيه  با شير مادر

7- تاثير قطره گياهي در افزايش شير مادر وگزارش 100 مورد سيزدهمين كنگره بين ا لمللي كودكان 1380  دكتر سلطان زاده م ح