مشکلات شایع تغذیه ای کودکان دبستانی

پروفسور محمد حسين سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي

تغذیه یکی از اساسی ترین نیازهای اولیه هر انسانی است.استفاده مناسب و صحیح از گروههای اصلی غذایی و ریزمغذی ها و سایر موارد مورد نیاز دوران کودکی به ویژه سنین دبستانی یکی از الویت های اساسی بهداشتی همه کشورهاست.با توجه به اینکه کودکان در دوران دوازده سال اول زندگی از نظر جسمی و روانشناختی رشد فزاینده ای دارند بدیهی است تامین و ارتقاء سطح بهداشت جسمی و روانی آنان از سوی والدین و جامعه اهمیت به سزایی دارد.

یکی از مسائل مهم تغذیه ای مربوط به دوران دبستان و تشویق کودکان به فراگیری عادات صحیح غذایی است.برای نهادینه کردن عادات صحیح غذایی الگوهای رفتارتغذیه ای مناسب والدین در کودکان کم سال تر تاثیر بیشتری دارند.استفاده یا عدم استفاده والدین و سایر اعضای خانواده از مواد مغذی و مناسب می تواند در شکل گیری الگوها ی صحیح رفتار تغذیه ای موثر باشد .

یکی از مشکلات شایع کودکان دبستانی چاقی است که بتدریج در طبقات متوسط و بالای اقتصادی-اجتماعی جامه ما در حال تبدیل به یک معضل بهداشتی است .

بدیهی است که ارتباط مشخصی بین وزن والدین و فرزندان آنان وجود دارد.به عنوان مثال تا هفده سالگی فرزندان و والدین چاق احتمالا سه برابر شانس ابتلا به چاقی را دارا هستند.در صورت وجودیک کودک چاق در خانواده احتمال چاقی فرزند دوم حدود 40% و در صورت وجود دو کودک چاق  احتمال چاق شدن فرزند سوم تا 80% بالا می رود.البته علاوه بر بررسی زمینه ژنتیک چاقی در خانواده بایستی به عادات و رفتارهای غذایی در خانواده نیز اشاره کرد.در مورد چاقی های زود رس با افزایش ناگهانی وزن باید حتما به پرخوری ناشی از اضطراب توجه کرد.انواعی از چاقی روانزاد در دوران کودکی در خانواده ها ی آشفته دیده می شودکه والدین نسبت به نیازهای تغذیه ای فرزندان خود بی تفاوت بوده و معمولا غفلت می کنند.در این گونه خانواده ها جدهیی والدین اعتیاد و بی ثباتی وضعیت زندگی دراغلب موارد وجد داشته و بدیهی است در چنین خانواده هایی درمان چاقی فرزندان با مشکلات زیادی از طرف والدین مانند انکار مسئله وعدم پیگیری دستورات درمانی و رفتارهای خصمانه نسبت به پرسنل بهداشتی –درمانی همراه است.در فرهنگ ما شاید مهمترین اشتغال ذهنی مادران بخصوص در دوران شیرخواری و بعد نو پایی و قبل از سنین دبستان باوزن فرزندان است.تمایل مادران به داشتن فرزندان چاق با این باورفرهنگی نادرست است که کودک چاق کودک سالمی است.ازطرف دیگر وقتی کودک حجم زیادی از غذا را مصرف می کند احساس مادر نسبت به نقش مادری خوب مثبت وخوب بوده ودر حقیقت احساس کفایت وتوانمندی بیشتری دارد.در حالیکه مادرانی که فرزندان کم غذاولاغر دارند احساس بی کفایتی نسبت به نقش خود دارند که در بعضی موارد منجر به بروز اضطراب وافسردگی درآنان می شود.

بنابراین برای درمان کودکان چاق باید تمامی جنبه های زیستی؛ روانشناختی واجتماعی درنظر گرفته شود.لذادرتیم درمان بایستی علاوه بر متخصص اطفال؛روانشناس؛روانپزشک کودک؛پرستار؛متخصص تغذیه ومددکاراجتماعی نیز حضور فعال داشته باشند.

در صورت وجود اختلالات ارگانیک مانند هیپرتانسیون؛دیابت شیرین؛پلی سیمی؛کادریومگالی و.... باید دردرمان اختصاصی آنها با همکاری تیم ذکر شده پرداخت.درمانگر بایستی وضعیت رشدی ؛شناختی وهیجانی کودک را بطور دقیق ارزیابی نماید.درکودکان بعد از سه سالگی باید اختلالاتی مثل اختلال بیش فعالی/کمبود توجه؛اختلالات اضطرابی؛خلقی واختلا لات بی اعتنایی مقابله ای در نظر گرفت.استفاده از روشهای رفتاردرمانی برای خود کودک و نیزمشاهده والدین برای همکاری باتیم درمانی باید در بسیاری ازموارد منجربه کاهش وزن می شود.بیشترین کاربرد استفاده ازروشهای رفتار درمانی؛توسط والدین وبعد تیم درمانی است.در حقیقت تیم درمانی نقش هدایت والدین برای استفاده مناسب ودست از این روشها را به عهده دارند.

 یکی دیگر از مسائل شایع تغذیه ای در کودکان دبستانی مشکل بی اشتهایی مربوط به مصرف داروی ریتالینRitalin      در کودکان بیش فعال /کم تمرکز است.

این اختلال تقریباً شایعترین اختلال رفتاری کودکان محسوب می شود.شیوع آن در دانش آموزان مقطع ابتدایی شهر تهران (خوشابی؛پور اعتماد1382)3%تا6%گزارش شده که با آمارهای خارجی همخوانی دارد. بسیاری از کودکان دارای اختلال بیش فعالی /کمبود توجه تحت درمان باداروهای محرک مانند ریتالین/(متیل فنیدیت)هستند.

بنابراین در این دسته از کودکان ؛روانپزشک کودک ضمن صحبت با خود کودک و والدین حداکثر همکاری لازم آنها را برای کنار آمدن با این عارضه درخواست می نماید.اغلب کودکان به دلیل اینکه مصرف داروی ریتالین باعث افزایش تمرکز وبهتر شدن عملکرد تحصیلی آنها می شود همکاری درمانی ضروری را دارند.

 لذا بایستی داروی ریتالین؛ در کودکان دبستانی شیفت صبح بعد از صبحانه کامل با کالری بالا ودر کودکان شیفت ظهر بعد از ناهار کامل مصرف می شود.

 تعدادی از کودکان با شروع مصرف ریتالین بعلت بی اشتهایی شدید کاهش وزن پیدا می کنند که علاوه بر روانپزشک کودک همکاری متخصصین اطفال و تغذیه برای تنظیم رژیم غذایی مناسب می تواند کاهش وزن را جبران نماید.از طرف دیگر بی اشتهایی از عوارض داروی جدید این بیماری به نام آتو-موکستین با نام تجاری استراترا(Atomoxetin.strattera) نیز می باشد که البته کاهش اشتها نسبت به داروی ریتالین کمتر است امادر بسیاری از مواد قیمت بالای این دارومصرف آن رابرای بسیاری از این کودکان  محدود می نماید.بنابراین در موقع تجویز داروی ریتالین با استفاده از تدابیری مثل استفاده از حداقل دوز دارو؛شرکت دادن مادر در تنظیم دوز روزانه  باتوجه به ساعات اثر دارو؛در نظر گرفتن تعطیلات دارویی مثل روزهای جمعه می توان عارضه بی اشتهایی ناشی از دارو را به حداقل رساند.بطور خلاصه برای بهبودوضعیت تغذیه کودکان دبستانی ونیزدرمان اختلالات تغذیه ای این دوره همکاری خود کودک؛والدین؛وسایر اعضای خانواده باتیم درمانی بسیار ضروری است.