تغذیه مادردر دوران شیردهی

خوشبختانه امروزه در کشور ما ,اکثر مادران,نوزاد وکودک خود را با شیر خود تغذیه می کنند.این روند وتفکر افتخار آمیز مادران ,ناشی از عوامل زیر بوده است:

1-مادران قبل از حامله شدن و دردوران آبستنی ,درک کرده و اعتقاد پیدا نموده اندکه بهترین ماده غذایی برای کودکشان ,شیر خودشان می باشد.

2-پزشکان و متخصصان تغذیه به فواید این ماده غذایی یعنی شیر مادر که خداوند متعال بعد از زایمان در پستان مادر می آفریند,پی برده اند و تحقیقات و پژوهش ها هر روز ارزش بیشتر شیر مادر را آشکار می سازد.

3-در حال حاضر مراکز و بخش های زایمان تمام امکانات را براد شیر دادن مادر پس از زایمان را فراهم می نماید تا مادر بتواند به راحتی نوزاد خود را شیر دهد .

4-شوهر,اقوام و بستگان نیز در این زمینه از مادر حمایت می کنند تا او بتواند نوزاد را از شیر خود تغذیه کند.از طرف دیگر مواد غذایی کمکی نیز در سن 6 ماهگی به کودک شیر خوار داده می شود تا نیاز های تغذیه ای او را به طور کامل براورده سازد.

نیاز مادر شیر ده به مواد غذایی

جدول شماره 2 نیاز غذایی مادر شیر ده در 6 ماه اول ودوم دوران شیردهی نشان می دهد.

انرژی:

نیاز یک مادر شیر ده به انرژی ,500 کالری بیشتر از میزاند است که یک خانم در حالت عادی وباهمان قد و وزن نیاز دادرد.این نیاز ناشی از علل زیر است:

1-مادر شیر ده به طور متوسط750 میلی لیتر شیر در 24 ساعت تولید وترشح می کند (550تا1200 میلی لیتر) .برای تولید این مقدار شیر ,500 کیلو کالری انرژی لازم است.در هنگام بارداری پستان مادر رشد مد کندو سلولهای اختصاصی تولید شیر بوجود می آید ,ولی پس از تولد, تولید شیر وابسته به مکیده شدن پستان مادر بوسیله کودک است .هرچه نوزاد بیشتر مک بزند ,شیر بیشتری ترشح می گردد.خستگی ,اضطراب ونگرانی مادر موجب کم شدن تغذیه مادر شده و تولید شیر را کاهش می دهد.

2-در دوران بارداری چربی در بدن مادر تجمع می یابد.پس از زایمان برای سوزاندن چربی هایی که در بدن وپستان مادر ذخیره شده است ,مقداری انرژی لازم است تاچربی ها در هنگام شیر دادن سوخته شود.

محدودیت های غذایی بعد از تولد نوزاد,موجب کاهش ترشح شیر می شودوسلامت مادر را تهدید می کند.اگر مادر اضافه وزن داشته باشد,با وجود دریافت مواد غذایی کافی ,به تدریج وزن خود را از دست می دهد.این کاهش وزن مخصوصا" در ماههای اول شیردهی بیشتر است .به هر حال مادر شیر ده می تواند با کم کردن مقدار انرژی دریافتی ,وزن خود را کم می کندو شیر کافی نیز تولید می کند.اگر مادری لاغر اندام باشد ,و غذا وانرژی کمی به او برسد موجب کم شدن شیر می گردد.

پروتئین:
نیاز مادر شیرده به مواد پروتئینی در دوران شیر دهی حدود 65 گرم در 6 ماه اول و62 گرم در 6 ماه دوم شیر دهی می باشد.این مقدارحدود 15 تا20 گرم بیشتر از مقداری است که یک خانم در حالت عادی نیاز دارد (جدول شماره 2)تحقیقات نشان داده است که خوردن بیشتر از اندازه مواد پروتئینی مانند شیر و گوشت ,شیر مادر را زیاد تر نمی کند.

چربی:
مقدار چربی موجود در شیر مادر ,بستگی به میزان چربی غذایی مادر دارد.بنابراین تغییر مقدار و نوع چربی در رژیم غذایی مادر شیرده ,موجب تغییر چربی شیر مادر می گردد.اگر مادری در دوران شیر دهی چربی نخورد چربی های ذخیره شده در بدنش سوخته می شود.مقدار کلسترول شیر مادر در حدود 10 تا 20 میلی گرم در 100 میلی لیتر شیر می باشد ,بنابراین کودک در شبانه روزمقدار 100 میلی گرم کلسترول از شیر مادر دریافت می کند.مقدار کلسترول شیر مادر با رژیم غذایی او تغییر نمی کند ,ولی با ادامه شیر دادن به تدریج کاهش می یابد.   

کلسیم:
در دوران شیردهی نیازمادرشیرده به کلسیم مانند دوران آبستنی یعنی حدود 1200 میلی گرم در 24 ساعت است.این مقدار 400 میلی گرم بیشتر از مقدار مورد نیاز زنان در حالت عادی است.(جدول شماره 2)

شیر یکی از موادغذایی است که مادر شیر ده می تواند مصرف کند تا کلسیم کافی به بدن او برسد.(جدول شماره 3 نمونه غذایی مادر شیر ده)اگر مادر شیر ده نسبت به شیر الرژی وحساسیت دارد,یا حقیقتا"شیر را دوست ندارد,باید کلسیم رژیم غذایی او با خوردن 1000 میلی گرم کلسیم به صورت قرص یا شربت تامین گردد.

ملح آهن:
مادر شیر ده از راه شیر ,آهن زیادی دفع نمی کند,بنابراین نیاز مادر شیر ده به آهن مانند یک خانم جوان ,یعنی 15 میلی گرم در روز می باشد.در صورتد که در دوران آبستنی ,نیاز مادر باردار دو برابر,یعنی 30 میلی گرم در روز می باشد.

ملح روی:
نیاز مادر شیر ده به روی در دوران شیر دهی بیشتر از دوران آبستنی است,زیرا مقدار روی شیر مادر در خلال چند ماه اول به تدریج کاهش می یابد.اگر مادر خود دچار کمبود روی باشد,مقدار روی شیر او نیز کم است.بنابراین توصیه می شود مادر شیر ده روزانه 12تا14 میلی گرم روی از راه غذا دریافت کند.

آب:
در دوران شیر دهی ,مادر به حدود 2 لیتر مایع در شبانه روز نیاز دارد(8 لیوان) مادر باید هر نوبت که به نوزاد یا شیر خوار خود شیر می دهد ,یک لیوان مایعات(شیر یا آب میوه) مصرف کند تا دچار کم آبی بدن نگردد.بعضی از مردم نا آگاه تصور می کنند,اگر مادر آبستن بیشتر مایعات بخورد ,شیر او بهتر وبیشتر می شود,بعضی تصور می کنند اگر مایعات بیشتر بخورد,شیر او آبکی می گردد.این تصورات علمی نیست و حقیقت ندارد.میزان مصرف مادران شیرده باید برحسب میل ورغبت او نسبت به مایعات باشد.اگر مادر شیر ده مایعات کم بخورد,ادرار او کم می شود ولی شیر او کم نخواهد شد.               

         جدول شماره 2:میزان احتیاج خانم ها به مواد غذایی قبل از آبستنی,
دوران آبستنی و دوران شیر دهی

رژیم غذایی مادر شیر ده

رژیم غذایی مادر شیر ده باید از نظر کالری و مواد اصلی غذایی و املاح و ویتامین ها کامل باشد تا شیر کافی تولید و کودک کاملا تغذیه شود.(شکل شماره14-1)

در دوران شیر دهی مادر می تواند هر نوع غذایی را که دوست دارد,بخورد و از انواع مایعات ,سبزی ها ومیوه ها مصرف کند.ار مادری در دوران شیر دهی ,رژیم غذایی متعادل و مناسب داشته باشد,وزن او اضافه نخواهد شد.زیرا قسمت زیادی از کالری مواد غذایی اضافی که مصرف کرده است از راه شیر دفع می گردد.سن مادر یا دفعات حاملگی مادر در تولید شیر موثر نیست ,آنچه مهم است ,روش صحیح شیر دادن است.تغذیه زیاد از حد مادرنیز در ازدیاد شیر تاثیری ندارد.

مادر شیر ده باید از تمام 5 گروه مواد غذایی زیر استفاده کند:

-گروه 1 :نان ,برنج وماکارونی

-گروه 2 :سبزی ها

-گروه 3 :میوه ها

-گروه 4 :شیر و لبنیات

-گروه 5 :گوشت ,تخم مرغ,ماهی ,مغز هاوحبوبات

-گروه 6 :چربی و شیرینی,مادر شیر ده بهتر است چربی و شیرینی کمتر مصرف کند,زیرا این مواد از گروههای دیگر غذایی به بدن او می رسد.

میان وعده های غذایی

مادر شیر ده علاوه بر سه نوبت غذای کافی و سالم,باید میان وعده های غذایی سالم را نیز مصرف کند,(میوه ها مثل سیب درختی ,موز ,انگور,مرکبات,یا غلاتو یا انواع ماست مخلوط با میوه ها)تا هم شیر کافی داشته باشد هم چاق نشود.تهیه غذاهای اصلی خوب و سالم و میان وعده های غذایی برای مادری که هم بایدبه کودک خود شیر دهد و هم کارهای خانه را انجام دهد ,ساده وآسان نیست.بنابراین اطرافیان مخصوصا" همسر باید به او کمک کند تا خسته نشود.(شکل شماره 15)

کم کردن وزن:
شیر دادن به کودک موجب می شود که وزن مادر کم شود.تحقیقات نشان داده است مادرانی که به کودک خود شیر می دهند,زود تر از مادرانی که به کودک خود شیر خشک می دهند,وزن قبل از آبستنی خود را بدست می آورند,زیرا تمام چربد هایی که در دوران آبستنی در بدن آنها جمع شده است ,در هنگام شیر دادن از دست می رودو حتی مقداری از چربی هایی که در قبل از حاملی داشته اند,در بدن آنها سوخته می شود.

پیروی از رژیم غذایی مخصوص برای کاهش وزن در مادر شیر ده,باعث می شود که او دچار سوء تغذیه شودو سرانجام شیر مادر کم و خشک گردد.بنابراین بهترین کار این است که مادر شیر ده با نخوردن غذای زیاد واستفاده از یک برنامه ورزشی ,وزن خود رابه تدریج کم کند.مصرف غذای سالم در دوران شیر دهی و خوردن آب در خلال شیر دادن,موجب می شود که مادر در هر هفته نیم کیلو گرم از وزن خود را کم کندو سرانجام در مدت یک سال ,وزن اضافی خود را از دست بدهد.

  جدول شماره 3:نمونه برنامه غذایی مادر شیر ده

ورزش در دوران شیر دهی

شیر دادن ممکن است باعث افسردگی در بعضی از مادران شیر ده شود.یکی از راههای موثر برای جلوگیری از افسردگی ,ورزش کردن است ,زیرا مغز و بدن انسان روی یکدیگر اثر می گذارد.ورزش کردن نه تنها شیر مادر را کم نمی کند ,بلکه به شیر دادن او نیز کمک می کند.

ورزش در همه حال و در هر سن و شرایط برای بدن موثر است.ورزش در هوای آزاد به مدت 20 تا30 دقیقه و 3 تا4 نوبت در هفته ,به مادر شیر ده احساس آرامش می دهدوظاهر او را نیز بهبود می بخشد.حرکاتی مانند نشستن و برخاستن و جمع کردن پاها بدن مادر را زود تر به حالت قبل از بارداری بر می گرداند.ورزش,سوخت و ساز بدن را افزایش می دهد ,جریان خون بدن را زیاد تر و قوام عضلات بدن را بیشتر می کند و از افسردگی مادر جلوگیری می کند.

بعد از زایمان ,چه موقع ورزش را شروع کنیم؟برای شروع ورزش ,باید با پزشک خود مشورت کنید.اگر مادر شیر ده سزارین شده است یا دچار کشش عضلات شکم می باشد,باید با احتیاط ورزش کند,زیرا ممکن است مشکلاتی برای او به وجود آید.بعضی از پزشکان ورزش کردن را6 هفته بعد از زایمان توصیه می کنند,زیرا بدن مادر شیر ده بعد از زایمان و همچنین برای برقرار شدن جردان شیر به استراحت نیاز دارد.

ورزش رابا راه رفتن شروع کنیدو به تدریج زمان آن را افزایش دهید.سپس نشستن و برخاستن وبالا بردن پاها را انجام دهید.

-صبح هنگامی که از خواب بیدار می شوید,10 باربشینید وپا شویدو هر چند روز تعداد آن را افزایش دهید.

-کارهای خانه خود را انجام دهید.

-اتومبیل خود را دور از محلی که می خواهید بروید پارک کنیدو پیاده به محل مورد نظر بروید.

-کارهایی مانند باغبانی و نگهداری از گلها را خود انجام دهیدواز شوهرتان بخواهید کودک رانگه داری و پرستاری نماید.

ورزش کردن به بدن ومغز شما نیرو می بخشد.بنابراین اگر زمانی را برای ورزش اختصاص دهید در تندرستی خود وکودکانتان موثر می باشد.

چند حرکت ورزشی در دوران شیر دهی

برای قدرت بخشیدن به عضلات لگن وشکم می توانید ورزش های زیر را انجام دهید:

1-بالا بردن لگن:دست ها و زانوهای خود را روی زمین قرار دهیدوزانوها را به اندازه 30 سانتیمتر از هم دور نگه دارید. سپس عضلات لگن خود را منقبض کنید و بالا ببرید .به طور کلی پشت ولگن شما حالت کمان پیدا می کند.در این حالت چند ثانیه خود را نگه دارید.این حرکت را چندین بار تکرار کنید.

2-قدرت دادن به عضلات شکم:به پشت روی زمین بخوابیدوزانوهای خود را خم کنیدو کف دست های خود را روی زمین بگذارید.سپس نفس عمیق بکشیدو سر خود را به تدریج بالا ببریدو برای چند ثانیه نگه دارید,سپس بدن را شل کنید و به حالت معمولی بخوابید .این حرکت را چندین بار تکرار کنید.

3-خم شدن به جلو:پاهای خود را به فاصله 30 سانتیمتر از هم قرار دهیدو دست ها را پشت بدن قفل کنید.سپس از ناحیه لگن خم شوید و دستهای خود را به تدریج تا حدی که می توانید بالا ببریددر این حالت چند نفس عمیق بکشید و به تدریج کمر خود را راست کنیدو بایستید.این حرکت را چندین بار تکرار کنیداین حرکات را جلوی کودک انجام دهید.

تاثیر ورزش مادر شیر ده بر کودک

ورزش مادر,علاوه براثرات مفید در خود او ,موجب شادی و سرگرمی  کودک نیز می گردد.

-کودک را در درشکه اش بگذاریدو هرروز در پارک یا اطراف منزل راه بروید.

-کودک راروی صندلی اش بنشانید و حرکت بلند شدن و نشستن را انجام دهیدوبا او حرف بزنید.این حرکات و سخن ها موجب شادی کودک می شود.

-به پشت در کف اتاق بخوابیدو کودک را برالای سر خود ببرید .سپس کودک را مانند یک وزنه نزدیک صورت خود بیاورید و با او حرف بزنید و دوباره او را دور کنید.این حرکات وصداها موجب شادی کودک می شود و شما نیز ورزش خواهید.

آیا ورزش کردن مادر ,مزه شیر او را تغییر می دهد؟
تحقیقات محدودی در این مورد انجام گرفته و اظهار نظر شده است  که ورزش های شدید و سنگین موجب پیدایش اسید لاکتیک در بدن مادر می گردد که موجب تغییر مزه شیر می شود.و کودک ممکن است شیر مادر را نخورد.اگر این موضوع درست باشد,اسید لاکتیک بعد از ورزش های سنگین ایجاد می شود ,بنابراین اگر مادر شیر ده ورزش های سنگین انجام می دهد,ابتدا باید به کودک شیر دهد و بعد ورزش کند.

آیا خوردن بعضی از غذاها بو ومزه شیر مادر را تغییر میدهد؟
در بعضی از مادران شیرده,با مصرف غذاهایی مانند گوجه فرنگی,توت فرنگی,پیاز ,سیر ,سبزیجات خام ,انواع کلم,ادویه جات و چاشنی ها,مشکلات گوارشی یا شلی مدفوع,مخصوصا"در ماههای اول تولد در کودک ایجاد می کند و ممکن است شیر آنها بوی آن ماده غذایی را بدهد.اگر براد مادر و پزشک مشخص گرددکه چنین حالتی وجود دارد,مادر باید از خوردن آن ماده غذایی خودداری کند.

مصرف دارو در دوران شیر دهی:
مادر شیر ده نباید دارو مصرف کند,مگر حقیقتا"به آن نیاز داشته باشد.مصرف داروهایی مانند ضد تیروئید,داروهای ضد سرطان,ایزونیازید,ترکیبات تریاک و مشتقات آن در مادران شیر ده ممنوع است.اگر لازم باشدمادری داروهای تشخیصی که در رادیولوژی بکار برده می شود,یاداروهای کلر مفنیکل,مترونیدازول,سولفونامیدها وملین ها رامصرف کند,باید شیر دادن را به طور موقت کم کند.

یبوست در دوران شیر دهی:
اگر مادر در دوران شیر دهی دچار یبوست گردید,باید فیبرهای گیاهی ,(موادی که در روده جذب نمی شود)مانندسبزی,میوه پخته و نان سبوب داربه رژیم غذایی او افزوده  شود. همچنین باید مایعات به مقدار کافی مصرف نمایدتایبوست او بر طرف گردد.در چنین مواقعی بهتر است مادر شیر ده از داروهای ملین استفاده نکندوباغذا یبوست خود را برطرف سازد.

مادران در دوران شیر دادن چه غذاهایی رانباید بخورند؟
بعضی از کودکان که از شیر مادر تغذیه می شوند,ممکن است که   غذاهایی را که مادر مصرف نموده و از شیر دفع می شود,تحمل نکنند.به طور مثال مادر اگر سیر ,پیازیا حبوبات بخورد,شیر او ممکن است موجب قولنج یا دردهای شکمی شود.همچنین کلم وشلغم وحتی میوه هایی مانند زرد الو والو و خوردن بیش از حد بعضی میوه ها مانند هندوانه و هلو و بعضی از سبزی ها ممکن است باعث ایجاد گاز در روده ودردهای شکمی کودک گردد.بنابراین مادر باید در دوران شیر دهیدقت کند در صورتی که در خلال 24 ساعت بعد از خوردن یکی از مواد ذکر شده ,کودک او به شکم درددچار شد]و یا گاز در روده های او به وجود آمد,از خوردن آن مواد غذایی خودداری کند.به طور کلی مادر شیر ده هر غذایی را که میل دارد می تواند بخورد و هیچ غذایی رانباید برای او منع کرد,مگر آن که حس کند با خوردن آن غذا کودک دچار دردهای شکمی می شود.

آیا غذا یا دارویی وجود دارد که شیر مادرز را زیاد کند؟
اشتیاق و علاقه مادر در شیر دادن عامل بسیار مهمی در شیر دادن اوست.داروها یا هورمون هایی وجود داردکه اگر مادر مصرف نماید,ممکن است سبب افزایش ترشح پرولاکتین ودر نتیجه افزایش شیر او گردد.ولی عوارضی نیز به همراه دارد.دم کرده یا عصاره بعضی از گیاهان دارویی(شنبلیله,آنیسون,رازیانه,زیره سبز و...)نیز باعث افزایش شیر مادر می گردد.ولی اگر زیاد نوشیده شود,رفلکس سرازیر شدن شیر مادر را کم می کند.به طور کلی مهمترین عانلی که باعث افزایش شیر مادر می گردد,نه دارو ,نه هورمون نه غذای مخصوص است.بلکه علاقه مادر به شیر دادن ,تغذیه کامل و کافی,آرامش جسمی و روانی و بالاخره مکیدن پستان مادر توسط نوزاد است.

توصیه هایی به مادران شیر ده

1-استراحت و آرامش:غیر از تغذیه کافی و سالم ,مادری که فرزند خود شیر می دهد,باید از نظر جسمی استراحت نمایدوخود راخسته نکند.اطرافیان مخصوصا" شوهر باید کارهای روزمره مادر را انجام دهدتا مادر استراحت نماید و سیستم ترشح کننده  شیر به خوبی عمل کند تا شیر کافی در پستان مادر ترشح و کودک تغذیه گردد,زیرا آرامش روحی و روانی در شیر دادن موثر است.(شکل شماره 19)

2-رژیم غذایی:مادر باید از رژیم غذایی که باعث کاهش وزن می شود,اجتناب نماید.اگر مادری اضافه وزن پیدا کرده و می خواهد وزن خود را در دوران شیر دهی کم کند,حداکثر می تواند یک کیلو در ماه کم کند,در این صورت شیر او کم نخواهد شد.  چنین مادرانی نباید رژیم غذایی مخصوص داشته باشندیا داروهایی که اشتها را کم می کند مصرف کنند.فعالیت وورزش نیز در دوران شیر دهی توصیه می شود.

3-سیگار کشیدن:مادری که شیر می دهد نباید سیگار بکشد,زیرا سیگار نه فقط حخجم شیر را کم می کندبلکه سلامت او ونوزادش را هم نیز تهدید می نماید.

4-دفعات شیر دادن:تعداد دفعات شیر دادن در هفته های اول دوران شیر دهی بسیار اهمیت دارد.مادر می تواند 15 بار در روز به نوزادش شیر دهد.این دفعات را بعد از ماه اول می توان به 5 تا 12 بار تقلیل داد.

5-نرمی استخوان:چون نرمی استخوان(راشی تیسم) در کودکان شیر مادر خوار نیز وجود دارد ,بدین جهت کودکی که از شیر مادر تغذیه می کند,باید در معرض آفتاب قرار گیردو ویتامین (دی) خوراکی نیز به او داده شود,مخصوصا"کودکانی که در آپارتمان زندگی می کنندو از برخورد با آفتاب محروم هستند.

6-فلوراید:چون فلوراید شیر مادر کافی نیست و ممکن است کمبود آن موجب تخریب دندانهای کودک شودبدین جهت اگر مادر در محلی زندگی می کندکه آب آن محل فلوراید کافی ندارد.باید به کودک فلوراید داده شود.در چنین شرایطی حداقل باید 10میکرو گرم(در 6 ماه اول و ماههای بعد بیشتر)فلوراید به کودک داده شود.