روزه داری وسلامت

پروفسور محمد حسین سلطان زاده

استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

متخصص کودکان ونوزادان

روزه داری وسلامت

 پیروان بسیاری از ادیان بزرگ دنیا روز هائی از سال را به روزه داری می پردازند ولی روزه داری اسلامی دارای خصوصیت ویژه است یک ماه در ماه رمضان توسط صد ها میلیون مسلمان در جهان هر سال اجرا میشود بیش از یک میلیارد نفر در جهان پیرو دین اسلام هستند

روزه داری به مسلمانان :

خودداری

خودانضباطی می آموزد

آنان را به آنچه فقرا احساس میکنند آشنا می نماید

در ماه رمضان مسلمانان دو نوبت غذای اصلی را در موقع

افطار  وسحر  تناول میکنند

 طول روزه داری در مناطق مختلف از 11تا 18 ساعت متفاوت است

روزه داری اسلامی

در روزه داری اسلامی غذا ونوشیدنی مصرف نمیشود

شروع از سحر تا افطار است

در روزه داری اسلامی بدن تنها از خوردن وآشامیدن منع نشده است

بلکه چشم ، گوش ، زبان ،دستگاه تولید مثل باید از مواردی که شرع توضیح داده اجتناب نماید

    تغییرات فیزیولوژیکی که در روزه داری اسلامی انجام میشود با روزه داری تجربی متفاوت است

اثرات روزه داری ماه رمضان

از بررسی های 133 مقاله در دنیاکه در مورد روزه داری ودو کنگره بین المللی در زمینه سلامت وماه رمضان استخراج شده است

برگرفته از مقاله مروری جناب آقای دکتر فریدون عزیزی استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی وفوق تخصص غدد ومتابولیسم

     درسال 1388

متابولیسم کربوهیدرات

•تغییرات سوخت وساز کربوهیدرات هادر روزه داری

•مرحله پس از جذب که 8تا 16 ساعت بعداز غذا خوردن طول می کشد

•درابتدا گلوکز از مواد غذائی در اختیار بافت های بدن قرار می گیرد

•      بدن می بایست گلوکز لازم را در اختیار مغز ،گلبول های سفید،اعصاب محیطی ،مدولای کلیه قرار دهد

•درمرحله پس از جذب غذا :

•سوخت وساز گلوکز به میزان دو میلی گرم برای هر کیلوگرم وزن در دقیقه است

•ممکن است میزان گلوکز سرم تا حدود 60تا 70 میلی گرم در صد سی سی کاهش یابد

•گلوکز سرم بیشتر از این کاهش نمی یابد

•زیرا گلیکوژن کبد تجزیه شده و تولید گلوکز می نماید

•      این فعل وانفعال همراه با کاهش غلظت انسولین وافزایش گلوکاگون سرم وتشدید فعالیت سمپاتیک است

•ذخیره گلیگوژن کبد محدود است وتقریبا 5 در صد وزن مرطوب کبد را تشکیل میدهد

•لذا فقط 1200 کالری به صورت کربوهیدرات در کبد ذخیره می باشد

•      که میزان گلوکز مورد نیاز بدن را برای 5-6 ساعت تامین میکند

•گلیکوژن عضلات واسکلت بدن فاقد گلوکز-6-فسفاتاز است ولذا گلوکز را به داخل خون آزاد نمی کند

•نهایتا درصورت ادامه نخوردن غذا ذخیره گلیکوژن نیز مصرف شده وتنها راه تامین گلوکز به سلول های حیاتی بدن

•پدیده ساختن گلوکز جدید ( نئوگلوکوژنز ) می باشد

•که گلوکز از 3 پیشتاز کربنی از عضلات شامل لاکتات ، پیرووات ،اسید های آمینه وگلیسرول استفاده می شود

•      محرک اصلی این واکنش کورتیزول است که سبب شکسته شدن پروتئین عضلات می گردد 

•      این واکنش سپس دراختیاردادن100-125 گرم گلوکز به مغز و40-50 گرم گلوکزبه گلبول های قرمز می شود

 

توصیه ها

•در روزه داری اسلامی که غذای مکفی در سحر مصرف می شود

•مواد غذائی خورده شده ونیز ذخیره گلیکوژن ودر مواردی که روز ها طولانی است مقدارکم گلیکوژنز غلظت سرمی گلوکز را ثابت نگه میدارد

•      مسلمان سعی کند که حتما غذای سحر را مصرف کند

متابولیسم لیپید ها

•غلظت کلسترول سرم ممکن است در روز های اول کاهش ودر روز های بعد افزایش یابد

•      افزایش LDLبعضی گزارش وگروه دیگر افزایش HDL

•درورزشکاران هنگام ورزش ملایم ،روزه داری رمضان سبب افزایش اکیداسیون چربی ها می شود

•برخی تغییرات که در غلظت چربی های سرم دیده می شود که مربوط به مصرف غذای حجیم می باشد

•      تغییرات چربی ها در ماه رمضان متغیر بوده  وبستگی به غذای سحر وافطار دارد

توصیه ها در متابولیسم لیپید ها

•بهترین پیشنهاد  جلوگیری از اضافه وزن

•تعداد کل کالری

•اسید های چرب اشباع شده در رمضان

•کاهش انرژی دریافتی در ماه رمضان

•همراه با کاهش کلسترول LDLوتری گلیسرید

•افزایشHDL

•      کاهش عوامل خطر بیماری های قلبی عروقی است

دیابت

•در کشور های اسلامی تقریبا نیمی از بیماران دیابتی نوع 1

•دوسوم دیابتی های نوع 2 در ماه مبارک رمضان روزه می گیرند

•بیشتر مطالعات مشکلات اصلی برای روزه داری دیابت های نوع 2 وحتی 1 که خوب کنترل شده باشند نشان نداده اند

•تغییرات عمده ای درغلظت گلوکز سرم و HbA1cوفروکتوز آمین، انسولین وC-peptide مشاهده نشده است

•      تغییرات عمده ای دردرسطح سرمی  اوره،کره آتینین، اسید اوریک ، ترانس آمیناز های کبدی ، پروتئین وآلبومین دیده نمی شود
 

توصیه ها در بیماران دیابتی

• بیماران دیابتی زیر نباید روزه بگیرند:

•آنها که دستورات غذائی وداروئی را خوب انجام نمی دهند

•آنها که کنترل خوبی ندارند

•دیابت نوع 1 Brittle

•دیابتی های باردار

•آنها که سابقه کتواسیدوز دیابتی یا اغماء هیپراسمولار دارند

•آنها که بیماری عروق کرونر ،سیروز،نارسائی مزمن کلیه

•      بیماران دیابتی پیر وبا اشکالات ذهنی وهوشیاری

بیماران دیابتی که مایل به گرفتن روزه باشند

•باید با متخصص تغذیه وپزشک مراجعه نمایند

•کنترل قند سرم ورژیم غذائی مطلوب حاصل شود

•رعایت دستورات تغذیه ای وفعالیت بدنی مناسب

•استفاده از self monitoring وتمکین درمان توصیه شده به آنها گوشزد شود

•از پرخوری ومصرف غذاهای حجیم خودداری نماید

•اگرسولفانیل اوره ویا متفورمین مصرف می شود هنگام افطار مصرف شود

•      اگر دودوز مصرف میکنند هنگام افطار وسحر مصرف شود

سندرم متابولیک

•هنگام روزه داری کاهش مختصر در انرژی مصرفی روزانه که با 2 کیلوگرم کاهش وزن همراه باشد

•سبب کاهش غلظت گلوکز سرم وافزایش حساسیت به انسولین در مبتلایان به سندرم متابولیک می شود

•بررسی توزیع چربی های شکمی با سی تی نشان داد

•      چربی احشائی در زنان وافراد جوان کاهش می یابد

متابولیسم کربوهیدرات

•این واکنش سپس در اختیار دادن 100-125 گرم گلوکز به مغذ و40-50 گرم گلوکز به گلبول های قرمز می شود

•وهمراه با کاهش انسولین وافزایش گلوکاگون است

•که موجب تجزیه چربی از بافت چربی وافزایش سطح اسید های آزاد چرب سرو میگردد

•      در طول روزه داری
 

قلب

•کاهش تعداد ضربان قلب

•کاهش فشار خون

•تغییرات در التروکاردیوگرام در روزه داری طولانی دیده شده است

•ولی در روزه داری متناوب چند ساعته رمضان گزارش نشده است

•درروزه داری اسلامی افزایش وقوع سکته مغزی ،آنژین پایدار دیده نشده است
 

توصیه ها

•کنتر اندیکاسیونی برای روزه داری برای کسانی که بیماری دریچه های قلب ویا بیماری عروق کرونرخفیف یا کنترل شده دارند وجود ندارد

دستگاه تنفسی

•روزه داری ماه رمضان تغییر عمده ای در:

•فعالیت حجمی  ریه ها

•مقادیر اسپیرومتری ایجاد نمی کند

•دهیدراتاسیون وخشکی مخاط مجاری تنفسی ممکن است تنگی برونش ها در بیماران آسمی را تشدید کنند

توصیه ها:

•بیماران آسمی که در کنترل هستند :با استفاده از اینهالر ها ،داروهای بطی الجذب ، شیاف های داروئی اجازه روزه داری دارند

•اکثر افرادی که مبتلا به آسم وبیماری مزمن ریوی وعلامت دار هستند نباید روزه بگیرند

دستگاه گوارش

•در نخوردن غذای تجربی به مدت طولانی:

•ترشحات معده کاهش یافته

•حرکات معدی روده ای هر 2 ساعت یک بار انجام می شود

•خالی شدن کیسه صفرا هم با تواتر کمتر از معمول 1-3 بار هر 4 ساعت انجام میشود

•عوارض زخم های اثنی عشر در بیماران روزه دار گزارش شده است

•      ولی با استفاده از داروهای مهار کننده پمپ پروتون نشان داده شده که درصدترمیم زخم با یا بدون روزه داری یکسان است

توصیه ها در دستگاه گوارش

•روزه داری در ماه رمضان میتواند برای آنها که :

•کولیت اسپاستیک یا سایر بیماریهای حرکتی روده ها دارند مفید می باشد

•بیماران مبتلا به زخم اثنی عشر شدید وبا عوارض باید از روزه داری خودداری کنند

•      آنها که کنترل شده و بدون علامت هستند با استفاده از سایمتدین، رانیتیدین  یا مقادیر کم مهار کننده های پمپ پروتون در افطار یا سحر  روزه بگیرند

کبد

•سطح بیلی روبین سرم در 10 روز اول رمضان ممکن است افزایش یابد

•خوردن غذای معمولی یا کربوهیدرات سبب طبیعی شدن بیلی روبین می گردد

•تغییرات مهمی درسطح سرمی ترانس آمیناز های کبدی ، پروتئین و آلبومین در طول روزه داری دیده نمی شود

توصیه ها

•روزه در افراد طبیعی برای کبد بی زیان است

•      اگر مبتلا به هپاتیت یا سیروز کبدی هستند باید از روزه داری امتناع کنند
 

کلیه ها

• در روزه داری اسلامی :

•حجم ادرار ،PH، اسمولالیته ،نیترژن، مواد جامد والکترولیت های ادراری در روزه داری طبیعی است

•تغییرات در سطح سرمی اوره وکرآتینین در روزه داری اندک است

•در نخوردن تجربی برای مدت طولانی افزایش اسیداوریک به علت کاهش فیلتراسیون گلومرولی وکلیرنس اسیداوریک دیده می شود

•این افزایش در روزه داری اسلامی اندک است

•در روزه داری اسلامی غلظت سدیم وپتاسیم سرم طبیعی است
•روزه داری ممکن است در نارسائی مزمن کلیه  اثرات مخرب بر لوله های کلیوی بشود

•در همودیالیز ممکن است  افزایش پتاسیم سرم ، وزن بدن، تجمع مایع دیده شود

•دربیمارانی که ایمونوساپرسیو مصرف میکنند اثات سوئی در روزه داری مشاهده نشده

•      میزان مراجعین سنگ کلیه در روزه داری در ایران وعربستان مشاهده نشده است

توصیه ها در کلیه ها

•بیماران مبتلا به نارسائی مزمن کلیه نباید روزه بگیرند زیرا ممکن است دچار افزایش پتاسیم شود

•بیمارانی که پیوند کلیه شده وتحت کنترل هستند می توانند تحت نظر پزشک معالج روزه بگیرند

چشم ها

•تغییرات با اهمیتی در دید چشم

•فشار داخل چشم رخ نمی دهد

•لذا پزشکان حتی در بیماران مبتلا به گلوکوم

•      اجازه روزه داری را می دهند

خون

•در روزه داری تغییرات عمده ای در :

•سطح هموگلوبین

•تعداد وشاخص های گلبول های قرمز

•تعداد گلبول های سفید

•سدیمانتاسیون دیده نمی شود

•      کاهش سطح آهن سرم گزارش شده که کاهش سطح آهن به علت تقلیل ذخیره های آهن نمی باشد
 

فعالیت های عصبی روانی

•حتی در نخوردن غذای تجربی طولانی تغییراتی EEG مشاهده نشده است

•1-4 روز پس از نخوردن غذا اشتها کاهش مییابد احتمالا ناشی از وجود کتوز می باشد

•تغییرات عمده در خواب در ماه رمضان گزارش شده

•افزایش خواب در روز گزارش شده

•      درجه آگاهی وهوشیاری ممکن است در ساعت روز کمتر ودر ساعات آخر شب بیشتر باشد
 

فعالیت عصبی روانی

•استرس های ایجاد شده در روزه داری کمتر از استرس های روز های معمولی است

•یک مقاله کاهش خود کشی در ماه رمضان گزارش نموده است

•سردرد در 41 % افراد روزه دار و8% غیر روزه دار
 

توصیه ها:

•افرادی که بیماری آشکار عصبی روانی دارند

•آنهائی که سردردزیاد میشوند

•      باید در مورد روزه داری با متخصص اعصاب مشورت نمایند
 

تغییرات وزن بدن

متوسط کاهش وزن :

•7/1 ،  8/1 ، 2 ،8/3  کیلوگرم در افراد طبیعی دیده می شود

•در یک مطالعه تغییری در میانگین وزن بدن مشاهده نشد

•برخی بررسی ها هم افزایش وزن گزارش نمودند

•      افرادبا اضافه وزن بیشتر از افراد با وزن طبیعی در روزه داری وزن از دست میدهند
 

غدد مترشحه داخلی

•تغییرات فعالیت و ترشحات غدد مترشحه داخلی در طول روزه داری مختصراست

•هیچگونه اختلال عمده ای در فعالیت این غددمشاهده نمیشود

•روزه داری در مواردسندرم کوشینگ

•پر کاری تیروئید

•کم کاری تیروئیدتوصیه نمی شود

•      درصورتی که بیماری تحت درمان وکنترل شده انجام روزه داری ماه رمضان امکان پذیر است

بارداری وشیردهی

توصیه ها :

•زنان بارداری که :

• قبلا تغذیه مناسبی داشته اند

•استفراغ دوران بارداری ندارند

•مواد غذائی کامل در زمان بارداری مصرف می کنند

•می توانند روزه بگیرند

•بقیه زنان باردار باید از روزه داری خودداری نمایند

•      روزه داری برای زنان شیرده ممکن  است مناسب نباشد

مصرف دارو ها در ماه مبارک رمضان

• از نظر شرعی فرد روزه دار می تواند :

•در موارد ضروری از تزریقات وریدی

•عضلانی

•شیاف های داروئی

•اینهالر ها استفاده کند

•ولی مصرف داروهای خوراکی جایز نیست

•      اگر راهی بجز تزریق خوراکی برای درمان  وجود ندارد بیمار باید از روزه داری  امتناع نماید

توصیه ها در مورد مصرف داروها در رمضان

•فرد روزه دارباید با پزشک معالج مشورت نماید

•اگر 2 بار بیشتر دارو مصرف می کنند نباید روزه بگیرند

•سایرین می توانند داروها را در سحر وافطار مصرف نمایند

•با پزشک خود در مورد داروهای طویل الاثر یا بطی الجذب که 1-2 بار استفاده نمایند صحبت شود

•در صرع فنی توئین در شب ممکن است برای کنترل غش موثر باشد میتوان از دوز واحد استفاده نمود