هپاتيت چيست ؟ و علل آن كدامند ؟
هپاتيت يعني التهاب كبد و در ميان عوام مردم به يرقان و زردي مشهور است . مهمترين
عوامل ايجادكننده آن ويروسها هستند . ويروسها موجودات بسيار ريزي هستند كه از فرد
آلوده به فرد سالم منتقل مي شوند و براي رشد و تكثير خود به يك موجود زنده نياز
دارند. تاكنون 6 نوع ويروس هپاتيت شناخته شده است كه شايعترين آنها ويروسهاي هپاتيت
آ (A)
، ب (B)
و سي (C)
هستند .عوامل ديگري مثل داروها ، بيماريهاي توارثي و خود ايمني و مصرف مشروبات
الكلي نيز مي توانند سبب هپاتيت شوند .
هپاتيت يك معضل جهاني.
امروزه هپاتيت يكي از مشكلات بهداشتي عمده جهان است و 300 ميليون نفر در سراسر جهان
حامل ويروس هپاتيت ب هستند . هپاتيت ب پس از بيماريهاي سل و مالاريا شايعترين
بيماري عفوني و مسري است . سالانه حدود 50 ميليون نفر به تعداد افراد آلوده در دنيا
افزوده مي شود . بيشتر مبتلايان در كشور پهناور چين و تايوان بسر مي برند . شيوع
اين بيماري در برخي از نواحي آسيا و آفريقا بسيار بالاست و حتي به 20 درصد نيز مي
رسد . در ايران طبق آمارهاي موجود حدود 3% افراد جامعه يا قريب به دو ميليون نفر
ناقل هپاتيت ب هستند .
ويروس هپاتيت ب
در سال 1965 بلومبرگ (Blumderg)
و همكارانش در فيلادلفيا ، با مطالعه سرم دو بيمار مبتلا به هموفيلي متوجه وجود
آنتي ژني شدند كه بعدها به آنتي ژن استراليايي معروف شد و آقاي بلومبرگ به دليل اين
كشف خود در سال 1977 موفق به دريافت جايزه نوبل شد .
امروزه مي دانيم كه آنتي ژن استراليايي همان آنتي ژن سطحي ويروس هپاتيت ب يا
HBsAg
است . با استفاده از ميكروسكوپ الكتروني شكل و ساختمان اين ويروس شناخته شده است .
به هر حال بخش فعال ويروس در قسمت مركزي و آنتي ژن سطحي
HBsAg
در سطح آن قرار دارد . در صورت مثبت بودن
HBsAg
، فرد آلوده تلقي مي شود . محل زندگي و تكثير ويروس كبد آدمي است و محصولات آن پس
از توليد به درون گردش خون مي ريزند .
بدن در برابر عفونت ويروسي از خود دفاع مي كند و عليه آنتي ژنهاي ويروسي ، آنتي
بادي يا آنتي كر ( پادتن ) مي سازد . در بسياري از موراد ، بدن با دفاع خود عفونت
را دفع كرده و فقط ردپاي آن به صورت مثبت بودن آنتي باديها ( پادتن ها ) مشخص مي
شود . در اين شرايط علاوه بر رفع خطر ، فرد در مقابل عفونت مجدد مصون مي شود و به
اصطلاح خود واكسينه شده است .
ناقل بيماري هپاتيت
ناقل بيماري هپاتيت به كساني گفته مي شود كه ويروس هپاتيت (ب) در خونشان به مدت بيش
از 6 ماه وجود داشته باشد ، حال عمومي خوبي داشته باشند و در بررسي آزمايشگاهي
اختلالي در كار كبد آنان مشاهده نشود . در چنين شرايطي ويروس به صورت مسالمت آميز
در داخل بدن وجود دارد ولي آسيبي به كبد وارد نمي كند .
چگونگي شناسايي ناقلين هپاتيت ب
در اغلب موارد افراد به دنبال اهداي خون و مشخص شدن وجود آلودگي ويروس هپاتيت ب به
پزشكي مراجعه مي كنند . اين افراد معمولا هيچ گونه علامتي ندارند و از آلوده بودن
خود نيز اظهار تعجب مي نمايند .
مدتي پس از اهداي خون ، سازمان انتقال خون ايران با ارسال نامه و كارتي وجود
عفونت در خون ناقلين هپاتيت ب را متذكر مي شود و دستورهاي بهداشتي را گوشزد مي كند
.در برخي موارد به دنبال آزمايشات دوره اي وجود عفونت در خون افراد مشخص مي شود .
ممكن است به دنبال اطلاع از بيماري خود غمگين و ناراحت شويد . بر اعصاب خود مسلط
شويد به فكر آينده خود باشيد و براي بررسي بيشتر و كسب اطلاعات به درمانگاه هپاتيت
مراجعه كنيد .
راههاي انتقال ويروس هپاتيت ب
همانطور كه قبلا ذكر شد تنها مخزن اين عفونت انسان است و انتقال آن از افراد آلوده
به افراد سالم صورت مي گيرد . راههاي انتقال عفونت عبارتند از :
1.
در
مناطقي كه ميزان ناقلين زياد است ، عفونت احتمالا از طريق انتقال از مادران آلوده
به نوزادان ايجاد مي شود . عفونت نه از طريق بند نافي ، بلكه از طريق بدن مادر در
هنگام زايمان و در جريان تماس نزديك بعد از آن منتقل مي شود . در مطالعاتي كه توسط
دكتر علويان و همكاران در سال 74 در اهداكنندگان خون انجام شده است ، انتقال از
مادر به نوزاد مهمترين راه انتقال در ايران بوده است .
2.
تماس
جنسي با فرد ناقل هپاتيت مي تواند به انتقال عفونت منجر شود . براي ممانعت از اين
امر ، انجام واكسيناسيون و استفاده از كاندوم توصيه مي شود .
3.
كارمندان بيمارستانها كه در تماس نزديك با بيماران هستند ، در معرض خطر ابتلاي
بيشتري هستند . اين خطر به دليل آلوده شدن با خون بيمار مثلا از راه فرورفتن سوزن
آلوده به دست و يا از طريق خراشهاي پوستي است . اين خطر براي جراحان و دندانپزشكان
دوچندان مي شود .
4.
استفادهاز خون و فرآورده هاي خوني آلوده : اين مساله عمدتا در چند دهه قبل اتفاق مي
افتادو چون امروزه در تمامي جهان ( و از جمله ايران ) خونهاي اهدايي براي شناسايي
ويروس هپاتيت ب آزمايش مي شوند ، خون و فرآورده هاي آن سالم هستند .
5.
استفاده از وسايل غير استريل در دندانپزشكي ، سوراخ كردن غيربهداشتي گوش ، خالكوبي
و حجامت جزو راههاي احتمالي انتقال عفونت تلقي مي شوند .
6.
بند
پاياني كه خون مي مكند ( از قبيل پشه يا ساس هاي رختخواب ) بخصوص در مناطق گرمسير ،
عوامل مهمي در انتقال عفونت هستند ، ولي شاهدي دال بر تكثير ويروس در بدن بند پا
وجود ندارد .
چند سئوال
من مردي 25 ساله هستم و به دنبال اهداي خون متوجه هپاتيت در
خون خود شده ام ، آيا انتقال عفونت در دوران نوزادي از مادرم به من صورت گرفته است
؟
آري .
اصولا انتقال عامل عفوني از مادر آلوده به نوزادان در اغلب موارد همراه با علامت
نيست و اكثر افراد بدون علامت و به دنبال اهداي خون متوجــــــه آلودگي خود مي شوند
. پيشنهاد مي شود مادر ، خواهر و برادرانتان بررسي شوند . در اكثر موارد شواهدي از
آلودگي فعلي يا قبلي در آنها ديده مي شود .
يكي از اقوام ما ناقل هپاتيت ب است ، آيا مي توانيم جهت
مهماني و صرف غذا به خانه او برويم ؟
هيچ منعي
ندارد ، حتي اگر آن فرد آشپز غذاي شما باشد . مي توانيد با اطمينان خاطر ، با او
رفت و آمد داشته باشيد و از آن غذا با كمال اطمينان ميل كنيد .
من كارمند يكي از اداره
هاي دولتي هستم ، يكي از همكارانم
HBsAg
مثبت است ، آيا امكان انتقال هپاتيت از او به ما وجود دارد ؟
خير
. خوشبختانه تماسهاي عادي و روزمره نظير دست دادن ، در يك اطاق كار كردن ، معاشرت
با دوستان و همكلاسيها و افراد فاميل خطر انتقال بيماري را به دنبال ندارد و جاي
نگراني نيست . فقط رعايت نكات بهداشتي كافي است .
آيا
امكان انتقال هپاتيت از حيوانات اهلي مثل سگ و گربه و
…
به انسان وجود دارد ؟
خير .
بيماري هپاتيت از اين طريق منتقل نمي شود .
مهمترين راه انتقال ويروس هپاتيت ب در ايران ، از مادران آلوده به نوزادان است .
مهمترين راه انتقال ويروس هپاتيت ب در غرب از راه مقاربت ، خصوصا خارج از چهارچوب
خانواده است .
بيماري از راه معاشرت معمولي ، غذاخوردن و دست دادن منتقل نمي شود .
علائم بيماري
با توجه به اينكه
در غالب موارد عفونت از مادران آلوده به نوزادان منتقل مي شود ، تا سالها علامتي
ديده نمي شود .در برخي
موارد به دنبال هپاتيت حاد ويروسي فرد دچار حالت ناقلي مي شود .در اين افراد به
دنبال علائم هپاتيت از جمله بي اشتهايي ، ضعف ، بي حالي ، پررنگي ادرار و زردي
سيستم ايمني بدن نمي تواند
HBsAg
را منفي كند و بعد از 6 ماه با وجود بهبودي ظاهري فرد آلوده باقي مي ماند .
خوشبختانه تنها 10 درصد افراد مبتلا به هپاتيت حاد ويروسي دچار حالت ازمان مي شوند
و ناقل هپاتيت باقي مي مانند ولي متاسفانه در صورت انتقال عفونت از مادران به
نوزادان ، در غالب موارد حالت ناقل پابرجا خواهد ماند و نوزادان آلوده امروزه خود
آلوده كنندگان جامعه فردا خواهند بود .
تشخيص
بر اساس اكثر گزارش هاي
علمي بسياري از كساني كه به ويــروس هپاتيت ب آلــــــــوده مي شوند ، از بيماري
خود آگاهي ندارند و سالها پس از ابتلا دچار بيماري مي شوند . راه تشخيص اين بيماري
اندازه گيري آنتي ژن سطحي اين ويروس يعني
HBsAg
است . در مورد فردي كه
آزمايش HBsAg
وي مثبت است ، تنها نتيجه اي كه مي توان گرفت ، اين است كه شخص ، آلوده به ويروس
هپاتيت ب است ( يعني در بدن وي ويروس هپاتيت ب وجود دارد .) آنچه اين آزمايش را
معني دار مي كند ، حال عمومي بيمــــــار ، وضعيت كبد ( اندازه آن و نتايج آزمايش
هاي تخصصي كبد ) و چند آزمايش ديگر در مورد فعاليت ويروس در بدن است .
دربسياري از موارد به دنبال كشف يك مورد
HBsAg
مثبت ، ساير افراد خانواده آزمايش شده و موارد مثبت و بدون
علامت شناسايي مي شوند .
مهمترين مساله در
ارتباط با ناقلين هپاتيت ب
از آنجا كه اين بيماري هيچ گونه علامت ، نشانه و ناراحتي ندارد ولي در خون و بدنشان
ويروس وجود دارد ، مهمترين مساله و مشكل در مورد اين گروه از افراد ، انتقال ويروس
به ديگران است . در واقع اين افراد مهمترين و اصلي ترين مخـزن ويروس هپاتيت ب
هستند .
پيشگيري
بهترين
راه مسلح شدن افراد برعليه ويروس ، استفاده از واكسن و رعايت دستورات بهداشتي است .
واكسن هپاتيت نوع ب كه در
حال حاضر استفاده مي شود ، در واقع همان آنتي ژن ويروس هپاتيت ب
HBsAg
است كه از خون ناقلين سالم بدست آمده و تغليظ شده است . نوعي
ديگري از واكسن وجود دارد كه به روش ژنتيكي (
Recombinant
) تهيه شده است . واكسيناسيون معمولا در سه نوبت و به فواصل يك ماه و 6 ماه از
تزريق اول صورت مي گيرد .
استفاده از واكسن هپاتيت
ب خطر انتقال ايدز و
… را به دنبال ندارد و اين
واكسن كاملا بي خطر است .
چه كساني بايد واكسيناسيون هپاتيت ب انجام دهند .
1.
نوزادان
2.
كودكان
كمتر از 9 سال
3.
كادر
بهداشتي درماني كه ممكن است با خون و يا سوزن و يا ساير وسايل آلوده به ويروس در تماس
باشند . اين گروه شامل :
پزشكان و پرستاران بخشها ، كاركنان بخشهاي همودياليز ، تكنسينهاي آزمايشگاه
، بانك خون و سازمان انتقال خون و
…
است .
4.
دندانپزشكان و كمك دندانپزشكاني كه بطور مستقيم با بيمار در تماس هستند .
5.
بيماراني كه مرتبا دياليز مي شوند .
6.
والدين
، فرزندان و همسر شخص مبتلا به هپاتيت حاد ب و يا ناقلين هپاتيت ب ( كه در ظاهر
سالم بنظر مي رسند ) .
واكسيناسيون افراد فوق در درجه اول قرار دارد و اگر تمامي اين گروهها واكسينه شدند
، آنگاه بهتر است ( در صورت وجود امكانات كافي ) ساير افراد جامعه نيز واكسينه شوند
. در حال حاضر واكسيناسيون همه افراد جامعه در برنامه كشوري نيست به هر حال گروههاي
در معرض خطر اولويت دارند .
عوارض واكسن هپاتيت ب چيست ؟
عوارض اين
واكسن بسيار كم و جزيي بوده و ممكن است فقط باعث قرمزي و ورم محل تزريق ، گاهي درد
عضلاني خفيف و تب كمتر از 38 درجه سانتيگراد شود كه پس از مدتي از بين مي رود .
خوشبختانه
واكسن هپاتيت ب در بيش از 90 درصد موارد شخص را در برابر ابتلا به هپاتيت ب ايمن مي
كند .
چند سئوال و …
آيا مي
توان بدون ارزيابي وضع فرد از نظر هپاتيت ب از واكسن استفاده كرد ؟
خير . گرچه تزريق
واكسن حتي به افراد
HBsAg مثبت خطردر بر ندارد
ولي با توجه به لزوم شناسايي افراد
HBsAg
مثبت و پي گيري آنان بهتر است پس از مشخص شدن وضعيت بيمار واكسن تزريق شود .
آيا كسي كه خون خود پادتن
ضد ويروس هپاتيت ب يا
HBsAg
دارد ، نيز بايد واكسن بزند؟
خير . كساني
كه در پي ابتلا به هپاتيت و بهبود بيماري ، در خونشان آنتي بادي با عيار مناسب وجود
داشته باشد ، نيازي به تزريق واكسن ندارند ، زيرا خود بطور طبيعي واكسينه شده اند .
چگونه
مي توان از تاثير واكسن اطمينان حاصل كرد ؟
با انجام آزمايش
خون و اندازه گيري پادتن ضد ويروس هپاتيت ب (HBsAb)
يكماه تا سه ماه پس از تكميل واكسيناسيون مي توان مشخص كرد كه آيا واكسن تاثير
داشته است يا خير .
تزريق
واكسن هپاتيت ب در طول دوران بارداري بلامانع است و هيچ اثر بدي روي جنين ندارد .
ازدواج و ناقلين هپاتيت
هيچ مانعي
براي ازدواج خانمها و آقايان ناقل هپاتيت ب با افراد سالم وجود ندارد .
توصيه مي شود تا در صورت
منفي بودن HBsAg
در طرف مقابل ( همسر آينده ) ،
واكسيناسيون ضد هپاتيت ب انجام شود
. خوشبختانه خطر انتقال عفونت در زندگي زناشويي سالم حتي بدون انجام واكسيناسيون
زياد نيست ( هر چند نبايد واكسيناسيون فراموش شود )
زناني كه ناقل هپاتيت هستند ، در زمان پريود ( عادت ماهيانه
) چه نكاتي را بايد رعايت كنند ؟
در خون قاعدگي نيز ويروس هپاتيت ب يافت مي شود ( البته در كساني كه ناقل هستند )،
لذا اين افراد بايد دقت كافي در مورد آلوده نشدن محيط كار و سكونت مبذول دارند و
جهت شستشوي محلهاي آلوده به خون از محلول گلوتارآلدئيد ( سايتكس ) رقيق شده استفاده
كنند .
حاملگي در خانم هاي ناقل هپاتيت ب
زناني
كه ناقل هپاتيت ب هستند ، آيا مي توانند حامله شوند ؟ اگر حامله شوند ، چقدر احتمال
دارد كه فرزند آنها به هپاتيت مبتلا شود و بايد چه كاري انجام دهند ؟
آري ، مي توانند
باردار شوند . تنها مسئله اي كه براي اين نوزادان ممكــــن است اتفاق بيفتد ، ابتلا
به هپاتيت ب است كه در حدود40 درصد موارد اتفاق مي افتد ( اين آمار از 10 تا 90
درصد متغير است ). براي اينكه احتمال عفونت نوزاد كاهش يابد ( وحتي به نزديك صفر
برسد ) بايد بلافاصله پس از تولد كودك ، ايمونوگلوبولين و واكسن هپاتيت ب به نوزاد
تزريق شود . به همين دليل اگر ناقل هپاتيت و حامله هستيد ، حتما خود را از اين
مساله مطلع كنيد . پزشك پس از زايمان ، بدن نوزاد را به دقت و با احتياط مي شويد و
ظرف 12 ساعت ايمونوگلوبولين هپاتيت ب ( آمپول
HBIG
) را روي يك ران و اولين واكسن هپاتيت ب را ( حداكثر در 7 روز اول پس از تولد ) روي
ران ديگر نوزاد تزريق مي كند ، و نوبت دوم واكسن پس از يكماه و نوبت سوم واكسن شش
ماه پس از نوبت اول تزريق مي شود . كودك شما بايد پس از چند روز و نيز 9 تا 12 ماه
بعد از تولد از نظر وجود آنتي ژن سطحي هپاتيت ب (HBsAg
) مورد آزمايش قرار گيرد .
در صورت اتخاذ اين تدابير ، امكان ابتلاي نوزاد شما به هپاتيت ، به كمتر از 10 درصد
خواهد رسيد . به هر حال اگر تعداد كافي بچه داريد ، از حاملگي مجدد بپرهيزيد .
كليه زنان
بايد در دوران بارداري از نظرHBsAg
مورد آزمايش قرار گيرند.
عاقبت ناقلين هپاتيت ب
در اكثر موارد شواهدي دال بر تخريب و التهاب سلولهاي كبدي ديده نمي شود و در واقع
يك سازش و همزيستي بين ويروس و سيستم دفاعي بدن به وجود آمده است و اين سازگاري تا
ساليان دراز ممكن است باقي بماند و بيمار مشكل كبدي پيدا نكند و ويروس همچنان در
حالت نهفته تا آخر عمر باقي بماند . از هر 100 نفري كه به اين حالت مبتلا هستند ،
ساليانه 1 تا 2 نفر ويروس را از بدن خود پاك كرده و آزمايش
HBsAg
آنها منفي مي شود . تعداد بسيار
كمي از اين افراد در عرض چند سال ، دچار عود بيماري شده و به اصطلاح فعاليت ويروس
در بدن آنها مجددا از سر گرفته شود . به همين دليل است كه به حاملين هپاتيت ب توصيه
مي شود تا جهت معاينه و انجام آزمايش هاي كبدي و بررسي وضعشان هر 6 ماه يك مرتبه به
پزشك معالج خود مراجعه كنند .
بهتر است
ناقلين هپاتيت به صورت دوره اي ( هر 3 تا 6 ماه ) از نظر عملكرد كبد بررسي شوند تا
در صورت تبديل به هپاتيت مزمن ، تشخيص و درمان سريعتر صورت گيرد و از تخريب بيشتر
كبد جلوگيري شود .
آيا امكان ابتلاي ناقلين هپاتيت ب به سيروز وجود دارد ؟
در درصد كمي از بيماران كه اختلال در كار كبد به صورت پيشرونده ادامه يابد ، اين
احتمال وجود دارد . خوشبختانه امروزه با عرضه داروهاي جديد امكان جلوگيري و يا به
تاخير انداختن اين روند وجود دارد.
رژيم غذايي در ناقلين هپاتيت ب
هيچ گونه محدوديت غذايي توصيه نمي شود . تنها افراد چاق بايد از مصرف چربي
خودداري كنند و وزن خود را كاهش دهند .
بقيه افراد مي توانند همانند ساير افراد سالم غذا بخورند .
فعاليتهاي ورزشي و روزانه در ناقلين
هپاتيت ب
محدوديتي براي انجام
امور روزانه وجود ندارد . كساني كه دچار خستگي مي شوند از فعاليتهاي ورزشي سنگين
خودداري كنند .
مصرف ساير داروها در ناقلين هپاتيت ب
به طور معمول ممنوعيتي در مصرف داروهاي معمول مثل مسكن ها ( استامينوفن و
…
) آنتي بيوتيكها در ناقلين وجود ندارد و به هر حال نبايد در مصرف اين گونه داروها
زياده روي كرد .
آيا امكان ريشه كني ويروس به وسيله
دارو وجود دارد ؟
داروهايي كه در حال
حاضر در درمان هپاتيت مزمن ب استفاده مي شوند، بيشتر در جلوگيري از پيشرفت بيماري
موثرند . از اين داروها مي توان آلفا-انترفرون را نام برد . به هر حال در موارد
بسيار نادري با استفاده از اين دارو ويروس از بدن كاملا حذف مي شود . به دليل عوارض
و احتمال عدم پاسخ به درمان ، مصرف اين داروها در ناقلين هپاتيت توصيه نمي شود .
آيا با تعويض خون مي توان از شرHBsAg
خلاصي يافت ؟
خير.
توصيه هاي لازم به ناقلين هپاتيت ب
:
1.
دلسرد
و افسرده نباشيد . با توجه به طبيعي بودن آزمايش هاي تخصصي كبدي مثل ساير مردم
شاداب زندگي كنيد و دستورات لازم بهداشتي را رعايت كنيد .
2.
براي
معاينه و انجام آزمايش هاي خون هر 6 ماه يك بار به پزشك مراجعه كنيد .
3.
كليه
اعضاي خانواده تان ( خواهر ، برادر ، پدر ، فرزند ، همسر و هر كس ديگري كه با شما
زندگي مي كند )، بايد عليه هپاتيت ب واكسينه شوند .
4.
از
مصرف مشروبات الكلي بپرهيزيد .
5.
در
صورت مراجعه به دندانپزشكي ، آزمايشگاه ( براي انجام آزمايش ) ، پزشك و اصولا هر
جاي ديگري كه امكان انتقال ويروس از شما به ديگران وجود دارد ، حتما آنها را از
آلوده بودن خود آگاه كنيد .
6.
هيچ
گونه محدوديتي در زندگي خود به وجود نياوريد .
7.
از
استعمال دخانيات بپرهيزيد .
8.
از ريش
تراش ، مســــواك ، ناخن گير ، شانه و برس به صـــورت مشترك استفاده نكنيد .
9.
در
صورت شستشوي كافي و دقيق ظروف غذا با آب جوش و محلول ريكا امكان انتقال بيماري به
دليل استفاده از اين وسايل وجود ندارد . به هر حال براي اطمينان بيشتر مي توانيد
وسايل فوق را مجزا كنيد .
10.
تلاش
كنيد با بيماري خود كنار بيايي .
به
اميد جامعه سالمتر براي فرزندانمان و سلامتي و شفاي همه بيماران
References
1. j.E Berk
( chief editor ): Bokus, Gastroenterology . 4 thed . W.B
Saunders Co, 1985
2. J.L. Brown et al : the Hepatitis B Virus in Virus infections of Gut & Liver
. Baill . Clin . gatroent , 4 : 721 , 1990
3. M.M Van Ness V S.J Chobanian : Manual of Clinical problems in
Gastroenterology . 2 th ed .Little X Brown co , 1994
4. B.J. Mcmahon etal : Frequency of Adverse
Reactions to Hepatitis B Vaccine in 43618 persons .
Am . J . Med , 92 : 254 , 1992 | 
