برنامه غذايي كودك در سال دوم زندگي

يك برنامه غذايي مناسب بايد كليه مواد مغدي ( مواد نشاسته اي، پروتئيني، چربي، ويتامين ها و املاح) را به نسبت هاي متعادل در اختيار كودك قرار دهد تا انرژي مورد نياز او كه معمولاً بر اساس يكصد كيلو كالري به ازاء هر كيلوگرم وزن بدن است تامين شود.

معمولاً 50% انرژي مورد نياز از مواد قندي ،‌30% از مواد چربي و حدود 20% از مواد پروتئيني به دست مي آيد. بديهي است بر حسب عادات مختلف غذايي و افزايش وزن كودك، نسبت هاي فوق بين 5 تا 10% قابل تغيير هستند.

غداي كودكان يك تا دو ساله بايد كم حجم ولي مقوي و مناسب و شامل همه گروههاي غذايي باشد. مقدار غداي كودك مي تواند بر حسب اشتهاي او افزايش يابد.

نبايد انتظار داشته باشيم كه كودكان مانند بزرگترها غدا بخورند چون ظرفيت معده آنان هنوز كوچك است 

از طرف ديگر به دليل اينكه حس كنجكاوي كودك جهت آشنا شدن با دنياي خارج تاثيرزيادي بر اشتهاي او مي گذارد اين امر ايجاب مي نمايد كه وعده هاي غذايش 5 تا 6 بار در شبانه روز باشد كه سه وعده آن وعده هاي اصلي است كه بايد مقوي و پر انرژي باشد دو وعده آن نيز ميان وعده است كه بايد مناسب و مكمل وعده هاي اصلي باشند.

در اين سن هنوز هم كودك با شيرمادر تغذيه مي شود تا بخشي از انرژي و مواد مغدي موردنياز او از اين طريق در اختيارش قرار گيرد.

چرا تغذيه با شير مادر در سال دوم زندگي يك ضرورت است؟

زيرا:

1-    هنوز منبع مهم دريافت پروتئين، چربي كلسيم و ويتامينها براي كودك است.

2-    تا حدود 3/1 انرژي و مواد غذايي مورد نياز او را تامين مي كند.

3-    چون در اين سن، كودك نوپا بسيار پر تحرك و فعال است و با دست زدن به همه جا و همه چيز خود را بسهولت در معرض آلودگي ها و در نتيجه بيماري ها قرار مي دهد مواد ايمني بخش موجود در شير مادر نقش حفاظتي بسيار مهمي براي كودك ايفا مي كند و وي را تا حدود بسيار زيادي از ابتلاء به اسهال، عفونت دستگاه تنفسي، عفونت گوش، عفونت دستگاه ادراري و امثال آن محافظت مي نمايد . اين حفاظت در مقابل بيماري هاي غير عفوني نظير آسم، آلرژي، ديابت نوجواني و بعضي از سرطانهاي دوران كودكي نيز وجود دارد.

4-    نيازهاي عاطفي و رواني كودك را كه براي رشد و تكاملش بسيار ضروري هستند تامين مي نمايد.

5-    نقش بسيار ارزنده تغذيه با شير مادر در امر تكامل عصبي و رواني كودك كه در سال اول زندگي آغاز شده بود با تداوم تغذيه با شيرمادر در سال دوم زندگي استمرار پيدا مي كند .

6-    اغلب كودكان در ايام بيماري به ويژه در جريان اسهال، استفراغ و تب كم اشتها هستند ولي معمولاً اشتهايشان نسبت به تغذيه با شيرمادر حفظ شده و يا حتي بيشتر مي شود لذا اين منبغ مهم آب و غدا در ايام بيماري از شدت كاهش وزن آنان مي كاهد و به بهبودشان كمك مي كند.

7-    از نظر اقتصادي چون با كاهش دفعات بيماري هاي مختلف همراه است اثر قابل توجهي در بهبود شرايط اقتصادي خانواده دارد.

8-    در پيشگيري از بارداري ناخواسته مادر هنوز هم نقش قابل توجهي ايفا مي نمايد.

نمونه اي از برنامه غذايي كودك در سال دوم زندگي

يك كودك يك ساله حدود 30% انرژي، 50% پروتئين، 2% آهن و 75% ويتامين A  مورد نياز خود را از شير مادر بدست مي آورد. در مورد ساير ويتامين ها و املاح نيز درصدي از طريق شيرمادر و بقيه بايد از طريق غذايي كه به كودك داده مي شود تامين گردد تا رشد و تكامل مطلوب او فراهم شود. البته چون تامين مقدار مورد نياز پاره اي از ويتامين ها و آهن از طريق تغذيه با شيرمادر و غذا مقدور نيست لذا استفاده از قطره مولتي ويتامين و آهن تا پايان 2 سالگي توصيه مي شود.

 به عنوان يك راهنماي كلي كه شامل 3 غذاي اصلي و 2 ميان وعده مي باشد برنامه غذايي يك كودك دو ساله به شرح زير است:

سه وعده غذاي اصلي شامل صبحانه، نهار و شام

دو ميان وعده حدود 10 صبح و 4 بعداز ظهر

نمونه:

صبحانه:
نان، كره، مربا ( يا عسل) پنير كم نمك و چاي كم رنگ.

نهار:
3 قاشق غداخوري پر برنج پخته شده ( پلو) + يك قاشق غذاخوري پر از حبوبات ( عدس، لوبيا و …) + يك قاشق مربا خوري كره يا روغن + نصف يك پرتقال متوسط.

شام:
3 قاشق غذاخوري پر از برنج پخته شده ( پلو)‌ + يك قاشق غذا خوري پر گوشت ماهي ( بدون تيغ) + يك قاشق غذاخوري پر از يك نوع سبزي با برگ سبز تيره مثل اسفناج يا گشنيز يا جعفري پخته شده.

در اين نمونه برنامه ناهار و شام چه مواد مغذي وجود دارد و به چه مقدار در اختيار كودك قرار مي گيرد؟

در غذاي ظهر ( نهار)‌ كه برنج پيشنهاد شده است بخشي از انرژي و پروتئين مورد نياز وعده ظهر كودك تامين مي شود اگر برنج در دسترس نباشد مي توان از سيب زميني، نان يا ماكاروني استفاده كرد.

برنج فاقد ويتامين آ است و مقدار آهن آن هم بسيار ناچيز است. پروتئين سيب زميني هم كمتر از پروتئين برنج است بنابراين هر زمان كه برنج يا سيب زميني در وعده غذايي كودك قرار مي گيرد حتماً بايد ماده ديگري كه سرشار از پروتئين باشد به آن اضافه نمود مانند حبوبات كه پروتئين برنج يا سيب زميني را كامل مي كند بنابراين يك خوراك سيب زميني و لوبيا يا عدس پلو از نظر پروتئين كامل هستند . براي جذب بهتر آهن پيشنهاد مي شود از تركيب برنج و حبوبات يا سيب زميني و حبوبات ، نصف يك پرتقال در برنامه نهار كودك استفاده نمود كه هم جذب آهن موجود در غذا را بيشتر مي كند و هم كمبود ويتامين C  مورد نياز را جبران مي نمايد.

در برنامه شام به جاي حبوبات ( پروتئين گياهي) از يك ماده پروتئيني حيواني استفاده شده است. گوشت ماهي علاوه بر تامين بقيه پروتئين مورد نياز كودك سبب جذب بهتر آهن غذاهاي گياهي مي شود . بنابراين يك قاشق غذاخوري پر از اسفناج يا جعفري يا گشنيز، هم ويتامين آ مورد نياز كودك را تامين مي كند و هم به دليل وجود گوشت ماهي، جذب آهن موجود در مواد غذايي بيشتر مي شود. به جاي گوشت ماهي مي توان از جگر پخته شده مرغ هم استفاده كرد. گرچه انرژي كمتري توليد مي كند ولي در عوض مابقي پروتئين و بخشي از آهن و كل ويتامين آ مورد نياز را فراهم مي نمايد حتي ويتامين آ توليد شده حدود 20 برابر بيشتر مي شود.

با اين نمونه از صبحانه ، نهار و شام، قسمت اعظم انرژي مورد نياز كودك تامين مي شود و بخش كوچكي باقي مي ماند كه با 2 ميان وعده مثلاً يك تكه نان همراه با نصف يك موز در ساعت 10 صبح و 2 عدد بيسكويت همراه با 2 عدد خرما در 4 بعد از ظهر كمبود انرژي جبران مي شود. ساير ويتامين ها و ريزمغذي ها نيز طي وعده هاي غذاي اصلي و ميان وعده به كودك مي رسد. تنها عنصري كه بطور مكمل ممكن است مورد نياز باشد آهن است كه در بسياري از كشورها مواد غذايي مثل برنج ، آردگندم، پودرشير، سس سويا، سس ماهي، پودر كاري، شكر يا نمك را با آهن غني مي كنند . در صورت عدم دسترسي به اين مواد غني شده با آهن بهتر است براي كودك در سن 1 تا 2 سالگي قطره يا شربت آهن تجويز شود.

با توجه به مطالب گفته شده مي توان برنامه غذايي متنوعي براي كودك فراهم كرد تا كليه نيازهاي غذايي او تامين گردد. مثلاً:

صبحانه مي تواند شامل يكي از پيشنهادات زير باشد:

نان و كره و مربا و چاي/ يا نان و كره و عسل و چاي/ يا نان و پنير و گردو/ يا نان و تخم مرغ و پنير

 

نهار:

عدس پلو با 2 قاشق غذاخوري ماست/ يا سبزي پلو با ماهي/ يا سبزي پلو با ماهيچه/ يا كوفته قلقلي با سيب زميني و هويج/ يا لوبيا چيتي با سيب زميني و هويج/ يا خوراك گوشت با سيب زميني و هويج/ يا پلو با نصف سيخ كباب/ يا خورش سبزي با پلو ( سبزي خورش خيلي سرخ نشود) همراه با يك نوع ميوه با اندازه متوسط.

 

شام:

ماكاروني با گوشت چرخ كرده و كمي سبزي/ يا ماكاروني با پنير رنده شده/ يا لوبيا چيتي همراه با سيب زميني و كمي روغن زيتون/ يا كوكوي سبزي با نان/ يا كوكوي سيب زميني با نان/ يا نصف سيخ كباب با نان + دو قاشق غذا خوري ماست.

ميان وعده هاي صبح و بعداز ظهر:

2 عدد بيسكويت با يك سيب/ يك تكه نان و يك موز/ يك تكه نان با 2 عدد خرما/ يك تكه نان با يك عدد سيب زميني متوسط يا 2 عدد هويج پخته شده/ نان و نصف تخم مرغ پخته شده/ نان و پنير و خيار/ يك پياله شله زرد/ يك نعلبكي حلوا/ 10 عدد پسته ريز و نرم شده همراه با يك فنجان آب ميوه/7 عدد بادام ريز و نرم شده با يك فنجان آب ميوه/ نصف ليوان ماست با يك عدد خرما و يك تكه نان/ يك تكه نان با كمي كره و پنيرو…

كلاً همانطور كه گفته شد كودكان در اين سن دوست دارند كه مواد غذايي را با دست خودشان بردارند. لذا در صورت امكان بهتر است كه غذاي آنان شامل يك تكه گوشت يا حبوبات پخته شده همراه با يك نوع سبزي با برگ سبز يا زرد ( اسفناج ، كرفس و … كدو حلوايي ، هويج و …) به اضافه پلو يا نان يا سيب زميني و هر روز همراه با يك ميوه باشد . در غيراينصورت از همان برنامه غذايي روزانه خانواده مثل خورش سبزي ياخورش قيمه و… مي توان با تغييراتي كه در آن داده مي شود ( مثلاً با نمك و چاشني كمتر) استفاده نمود.