رشد ، روند رشد و عوامل موثر بر آن

  تعريف رشد     

بزرگتر شدن جثه و اندازه هاي بدن را رشد مي گويند. ميزان رشد و افزايش وزن بدن نشان دهنده نحوه تغذيه كودك است.

  تعريف كامل    

افزايش توانايي و كسب مهارتهاي لازم مانند گردن گرفتن، نشستن، راه رفتن و صحبت كردن و … را تكامل مي گويند.

  شاخص هاي اندازه گيري رشد  

بهترين راه براي اندازه گيري رشد هر كودك، اندازه گيري وزن ، قد ، دور سر و دور بازوي او است كه در اين جزوه به اساسي ترين آنها يعني اندازه گيري منظم وزن پرداخته مي شود و اشاره اي نيز به رشد قدي خواهد شد.

با وزن كردن مستمر كودك و رسم منحني ، مي توان نسبت به تغذيه مناسب كودكان اطمينان حاصل كرد. الگوي رشد كودكان يكنواخت نيست و هر كودك الگوي رشد خاص خود را دارد و نبايد او را با كودكان ديگر مقايسه كرد.

مهمترين عواملي كه مي توانند بر رشد تاثير بگذراند عبارتند از:

وزن موقع تولد

تغذيه درست

عامل وراثت

عوامل محيطي و مسايل عاطفي رواني، بهداشتي و اجتماعي.

  رشد قدي: 

بر عكس وزن كه به سرعت تحت تاثير تغديه و عوامل محيطي قرار مي گيرد، ماهها طول مي كشد تا تاثير اين عوامل بر قد ظاهر شود لذا در سال اول زندگي، اندازه گيري وزن براي سن بسيار مهم است در حالي كه در سال دوم زندگي علاوه بر شاخص وزن براي سن، استفاده از شاخص وزن به قد نيز از اهميت ويژه اي برخوردار است.

  روند رشد وزني:   

معمولاً نوزادان در روزهاي اول زندگي مقداري از وزن خود را از دست مي دهند. مقداري وزن از دست رفته ممكن است حتي تا 10% وزن نوزاد هم برسد ولي اگر نوزاد بلافاصله بعد از تولد بر روي پستان مادر قرار گيرد و پيوسته در كنار وي بماند و بتواند در تمام ساعات شبانه روز و هر زمان كه مايل است از شير مادر خود تغذيه كند معمولاً وزن كمتري از دست مي دهد. بر عكس، نوزاداني كه ديرتر برروي پستان مادر قرار مي گيرند و يا فواصل تغديه آنان بر حسب ساعات تنظيم مي شود نه تمايل آنان، و يا علاوه بر شير مادر به آنان آب قند هم داده مي شود، همچنين نوزاداني كه با شير خشك تغذيه مي شوند ، وزن بيشتري از دست مي دهند.

اگر نوزادي پس از 10 روز كه از تولدش مي گذرد هنوز در حال از دست دادن وزن باشد و يا تا 15 روز بعد از تولد به وزن زمان تولد خود برنگشته باشد نياز به مراقبت ويژه براي كشف و رفع علت دارد.

به همين جهت توصيه مي شود كه نوزادان را حداكثر در روز پنجم تولد براي توزين و ارزيابي وضع تغديه و سلامت آنان نزد پزشك يا به يكي از مراكز بهداشتي درمان ببرند.

افزايش وزن در 6 ماه اول زندگي سريعتر بوده و در هفته هاي اول، هر هفته بين 120 تا 240 گرم است يعني هر ماه، حداقل بايد 500 گرم به وزن شيرخوار اضافه شود.

بعد از 6 ماهگي سرعت افزايش وزن كمتر مي شود و هر ماه حداقل 350 تا 400 گرم مي شود.

از 12 تا 24 ماهگي افزايش وزن باز هم كمتر شده و به رقمي حدود حداقل 200 گرم در ماه مي رسد . بنابراين وزن كودك حوالي 4 تا 5 ماهگي 2 برابر و يكسالگي 3 برابر و در سن دو سالگي 4 برابر وزن موقع تولد مي شود.

الگوي فوق در كودكان مختلف ، متفاوت است و دليل اين تفاوت در كودكان سالم عبارت است از:

نوع تغذيه (شير مادر يا شير خشك)

ويژگي هاي كودك ( نوع شخصيت و ميزان فعاليت)

جثه افراد خانواده

مسايل عاطفي مانند ابراز عشق و محبت به كودك به خصوص در زمان تغذيه وي

بيماري ها

  عوامل موثر بر وزن كودك :  

وزن كودك متاثر از عوامل قبل از تولد و يا بعد از تولد، است.

  عوامل قبل از تولد:  

رشد كودك از دوران جنيني آغاز مي شود و عوامل متعددي بر ميزان رشد جنين اثر مي گذارند از جمله:

مراقبت كامل از سلامت مادر توام با تغذيه صحيح وي در دوران بارداري و ......

كه تغديه مادر در اين دوران بايد متنوع و متعادل بوده از همه گروههاي غذايي به مقدار كافي و بر اساس نياز و توده بدني خود body mass index (b.m.i) استفاده كند.

چون كم بودن وزن به همان اندازه كه ميزان افزايش وزن در دوران بارداري مهم است اهميت دارد به همين جهت توصيه ميشود مادراني كه وزن قبل از دوران بارداري آنان كم است (b.m.i كمتر از 19) تلاش نموده و از يك رژيم غذايي صحيح پيروي كنند تا در دوران بارداري وزنشان بيش از 12 كيلوگرم ( كه متوسط افزايش وزن دوران بارداري است) اضافه شود بر عكس مادراني كه اضافه وزن دارند و يا چاق هستند بايد سعي كنند كه در تمام دوران بارداري افزايش وزن كمتري داشته باشند.

      ²( قد به متر) / وزن به کيلوگرم  =   B.M.I        

    27.3   =   60  کيلوگرم / ²(1.6)      : مثال     

جدول زير مي تواند راهنماي خوبي براي مادران باشد:

  فعاليت  

اگر فعاليتهاي بدني مادر زياد باشد و دريافت مواد غذايي كفاف اين ميزان فعاليت را نكند مسلماً بر وزن هنگام تولد نوزاد، تاثير خواهد گذاشت لذا توصيه مي شود كه مادران در سه ماهه آخر دوران بارداري از فعاليتهاي شديد بدني بپرهيزند تا از احتمال تولد نوزادان با وزن كم، كاسته شود. اين توصيه بيشتر شامل مادراني است كه مشاغل سنگين جسمي دارند و بار زحمت و مشقت فراواني را متحمل مي شوند.

  سيگار كشيدن  

مصرف سيگار در دوران بارداري باعث اختلال در رشد جنين مي شود لذا به مادراني كه سيگار مي كشند توصيه مي شود حتماً‌ قبل از دوران بارداري نسبت به ترك سيگار كه جز زيان جسمي و مالي براي آنان و خانواده ثمري ندارد اقدام نمايند.

  بيماري ها   

عفونت هاي داخل رحمي، فشار خون بالا، ابتلا به بيماريهاي مزمن مثل سل و مالاريا، كم خوني بسيار شديد و امثال آن، همه باعث كم شدن وزن جنين مي شوند،‌بر عكس بيماري قند كنترل نشده مادر و پرخوري بيش از اندازه او سبب افزايش وزن نوزاد در هنگام تولد خواهد شد.

  ساير علل  

از جمله عوامل ديگري كه بر وزن نوزاد در هنگام تولد تاثير مي گذارد، نارس بودن ، جثه والدين، ناهنجاريهاي جنين ، زندگي در ارتفاعات ، كوتاهي فاصله بين حاملگي ها و سن كمتر از 18 سال مادر است.

  عوامل بعد از تولد  

در بين عوامل بعد از تولد ، نوع و نحوه تغذيه شيرخوار بسيار مهم است.

مناسب ترين تغذيه آن است كه تغذيه انحصاري با شير مادر از لحظه تولد شروع شده و بطور مكرر و بر حسب تقاضاي شيرخوار در تمام ساعات شب و روز تا پايان شش ماهگي ادامه يابد در اين صورت شيرخوار به هيچ ماده غذايي ديگري ، حتي آب هم نياز ندارد. شير مادر، آغوش گرم و پر مهر مادر در محيط صميمي خانواده، استفاده از نور مستقيم خورشيد ، قطره ويتامين آ و د و ايمن سازي ( واكسيناسيون ) به موقع شيرخوار و رعايت بهداشت و نظافت وي ، تامين كننده بخش عمده اي از نيازهاي غذايي  ، جسمي و عاطفي – رواني او مي باشد.

شير مادر علاوه بر اينكه نيازهاي غذايي شير خوار را تامين مي كند او را از مبتلا شده به بسياري از بيمارهاي محافظت مي نمايد. به علاوه، هر چه دفعات و مدت تغديه كودك با شير مادر بيشتر و ابراز محبت به او بيشتر باشد همچنين اگر تغديه شيرخوار از هر دو پستان و از شير پسين (hind milk) كه قسمت آخر شير هر پستان است بهره مند شود از رشد مناسبتري برخوردار خواهد شد.

در روزهاي اول تولد كه شيرمادر بصورت آغوز است گرچه مقدار كم آن و ممكن است در حد چند قاشق مرباخوري باشد اما به دليل اينكه سرشار از مواد مغذي و ايمني بخش است و نياز نوزاد هم در اين روزها محدود است، مادران نبايد نگران كمبود آن باشند بلكه بايد نوزاد را مكرراً‌ بر روي پستان خود بگذراند تا مكيدن مكرر نوزاد موجب افزايش حجم آغوز و شير مادر شود و امكان تغذيه مناسب وي فراهم گردد.

هرگز نبايد در اين ايام و به طور كلي در طول 6 ماه اول زندگي كه تغديه شيرخوار انحصاراً با شير مادر است به وي آب و يا آب قند خورانيد چه حتي مقدار كم آن مي تواند هم موجب كاهش اشتها و كمتر مكيدن پستان و در نتيجه كاهش شير مادر شود و هم ممكن است موجب آلودگي دستگاه گوارش و مشكلات ناشي از آن گردد.

نكته مهم ديگر اينكه شيرخواران معمولاً‌ شخصيت ، خلق و خو و رفتارهاي متفاوتي دارند، مادر بايد به خلق و خوي كودك خود توجه لازم را داشته باشد تا در زمان تغذيه انحصاري و نيز پس از شروع غذاي كمكي، نگران نشود بلكه برعكس با عنايت به خلق و خوي و رفتار شيرخوار، نحوه تغذيه وي را تنظيم نمايد. ضمناً بايد توجه داشت، كودكاني كه با وزن كم متولد مي شوند نياز به توجه و مراقبت بيشتر دارند و عدم توجه لازم به آنان، باعث مي شود كه از افزايش وزن كافي برخوردار نشوند.

تماس اوليه مادر و نوزاد بلافاصله بعد از تولد و استمرار اين تماس در تمام ساعات شب وروز – روابط خوب و پراز مهر درون خانواده به ويژه همسر احساس امنيت خاطر بعد از زايمان – اعتماد به نفس مادر – احساس خوشحالي ، شادابي و نشاط مادر – مدت زماني كه مادر شيرخوار خود را علاوه بر شيردادن در آغوش مي گيرد – حمايت گروه پزشكي و حمايت در محيط كار همه و همه مي توانند بر روند افزايش وزن كودك موثر باشد.

بر عكس برخي مسايل اجتماعي مانند رفتار نادرست والدين، وضع نامناسب اقتصادي ويا بهداشتي خانواده، خانواده هايي كه به اصطلاح كودكان خود را لوس مي كنند و يا خانواده هاي پرجمعيت كه فرصت لازم را براي توجه به كودكان ندارند همه مي توانند باعت اختلال در رشد كودك شوند.

Home page  | Introduction |  Research Studies  |  Editorships  |  Translations  |  Conferences 

Contact Information  |  Articles  |  Scientific meets & events  |  Research projects  |  Theses