برگرفته از هفتمین همایش گوارش کودکان
علل دل درد مزمن در کودکان
پروفسور محمد حسین سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
طی دوره بالینی عفونی از میوکلینیک آمریکا
مقدمه : يکي از شکايات شايع گوارشي در کودکان درد شکمي است که در
بسياري از موارد حالت راجعه دارد. درد شکم در يک طفل هنگامي راجعه
يا مزمن در نظر گرفته مي شود که به صورت ثابت يا منقطع حداقل به
مدت 3 ماه حضور داشته باشد. مطالعات نشان داده اند که در حدود 10
تا 15 درصد کودکان و نوجوانان درد مزمن شکمي را تجربه کرده اند.
گوناگوني قابل توجهي در درک و تحمل درد شکم بين کودکان وجود دارد
که اين خود دليلي براي مشکل بودن ارزيابي دل درد مزمن در کودکان
است.
علل:
دل درد مزمن را بر اساس علت آن مي توان به دو دسته بزرگ فانکشنال و
ارگانيک تقسيم کرد. افتراق بين اين دو دسته از اهميت بالايي
برخوردار است چرا که برخورد باليني براي کنترل دل درد مزمن در کودک
بر اساس همين افتراق صورت مي پذيرد.
درد شکم فانکشنال
: هنگامي که دل درد مزمن بدون شواهدي از يک اختلال آناتوميک ،
متابوليک ، عفوني ، التهابي يا نئوپلاستيک رخ دهد، آن را غير
ارگانيک يا فانکشنال مي دانند.
اين نوع درد شايع ترين شکل درد مزمن شکمي در کودکان است. پاتوژنز
دقيق آن آشکار نيست اما محققين بر اين باورند که افزايش حساسيت
احشايي (
Visceral hypersensitivity
) و اختلالات حرکتي روده اي در ايجاد آن دخالت مي کنند. افزايش
حساسيت احشايي مي تواند ناشي از تفسير غير طبيعي سيگنال هاي طبيعي
مغز ، سيگنال هاي غير طبيعي ارسالي به مغز و يا ترکيبي از هر دو
باشد. اين افزايش حساسيت منجر به حساس شدن غير طبيعي روده به
تحريکات فيزيولوژيک و سايکولوژيک مي گردد.دل درد فانکشنال بسته به
نوع تظاهر باليني به اشکال ديس پپسي فانکشنال ، سندروم روده تحريک
پذير ، ميگرن شکمي و سندروم دل درد فانکشنال تقسيم بندي مي شود.
دل درد ارگانيک
: هنگامي که علتي اختصاصي براي دل درد مزمن يافت گردد ، آن را
ارگانيک مي نامند. به کارگيري روز افزون تکنيک هاي تشخيصي گوارشي
در کودکان شامل آندوسکوپي و روش هاي نوين تصويربرداري و آزمايشگاهي
منجر به افزايش موارد درد هاي شکمي ارگانيک در کودکان در سال هاي
گذشته شده است. مطالعات اوليه نشان دهنده اين است که يافتن يک علت
ارگانيک براي دل درد مزمن در کودکان فقط در 5 تا 10 درصد موارد
امکان پذير بوده است. اما امروزه در بيش از 25 درصد موارد علت
اختصاصي براي درد مزمن شکم يافت مي گردد. سن کمتر از 5 سال ، تب ،
کاهش وزن ، استفراغ خوني يا صفراوي ، زردي ، بزرگي کبد و طحال ،
درد پهلو يا پشت ، درد در محلي از شکم به جز ناف ، بيدار شدن از
خواب هنگام درد ، دردي که به شانه ، پشت يا کشاله ران انتشار يابد،
سابقه فاميلي مثبت از بيماري هاي التهابي روده يا سلياک همگي از
جمله يافته هايي هستند که حضور آنها مي تواند نشاني از ارگانيک
بودن درد باشد. در ميان يافته هاي پاراکلينيک افزايش
WBC,ESR,CRP
و نيز آنمي مي توانند هشداري بر حضور يک علت ارگانيک براي ردر شکم
باشند. درد ارگانيک شکم بسته به خاستگاه آن مي تواند در يکي از
گروه هاي زير قرار گيرد.
1.
مجراي گوارشي : در اين گروه مي توان به عللي همچون يبوست مزمن ،
عدم تحمل لاکتوز ، عفونت هاي انگلي به ويژه ژيارديا ، بيماري هاي
التهابي روده ، بيماري هاي اسيد پپتيک مثل ازوفاژيت ، اولسر پپتيک
و يا سلياک اشاره کرد.
2.
پانکراس و مجاري صفراوي : عللي همچون سنگ هاي صفراوي ، کيست کلدوک
و پانکراتيت راجعه را مي توان در اين گروه ديد.
3.
مجراي تناسلي : سنگ هاي لدراري ، عفونت هاي ادراي و هيدرونفروز در
اين گروه جاي مي گيرند.
4.
ساير علل : در اين دسته مي توان به عللي همچون ميگرن شکمي ، صرع
شکمي ، تب مديترانه اي فاميلي ، مسموميت با سرب و پورفيري اشاره
کرد.
شرح حالدقيق ، معاينه فيزيکي کامل و استفاده هدفمند از ابزار هاي
آزمايشگاهي ، تصويربرداري و آندوسکوپيک مي تواند در آشکار شدن علل
فوق ياري رسان باشد.
