گزیدگی ها
پروفسور محمد حسین
سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم
پزشکی شهید بهشتی
متخصص کودکان ونوزادان
طی دوره بالینی عفونی
از میوکلینیک آمریک
www.ProfessorSoltanzadeh.comا
نیش زدن وگزیدگی مار ،
عقرب ، عنکبوت ، زنبور وسایر حیوانات زهر آگین اغلب باعث درد موضعی
می شود ودر موارد شدید گزیدگی ها
واکنش های شدید ایجاد
می شود . علائم شدید می تواند مربوط به آنافیلاکسی باشد که وابسته
به زهر مار وعقرب باشد که باید فورا توسط پزشک درمان شود ودر موارد
شدید پادزهر اختصاصی مثلا مربوط به مار یا عقرب تجویز گردد تا باعث
بهبود علائم وجلوگیری از مرگ گردد .
پادزهر ها مخلوطی از
پلی پپتید ، آنزیم های پروتئولیتیک وگلیکوپروتئین ها است .
مار گزیدگی
: بیش از 3000
گونه مار شناخته شده که فقط 200 نوع آن در انسان سمی است ودر ایران
56 گونه مار شناخته شده که 12 گونه آن سمی است .انواع مار های سمی
در ایران ، مار جعفری ، مار کبری ، افعی ها ، مار زنگی ، مار
مرجانی ، مار دریائی
پادزهر
پلی والان مار ها در ایران توسط انستیتو رازی ساخته شده است ..
زهر مار
مخلوطی از آنزیم
های پروتئولیتیک ، پلی پپتید ها و سم ها است که برای هر گونه
اختصاصی است بعضی از سم ها نوروتوکسیک است و اثری شبیه کورار در
محل اتصال عصب وعضله دارد ومرگ به علت اختلال تنفسی رخ میدهدبعضی
دیگر سیتوتوکسیک است وباعث نکروز بافتی می شود مرگ در اثر گزش افعی
چالدار در اثر شوک هموراژیک ونارسائی کلیه و سنندرم دیسترس تنفسی
است
علائم
بالینی
گزش مار افعی چالدار
معمولا در اندام ها است درد وتورم در محل گزش طی چند دقیقه ظاهر می
شود وبا حرکت سم به انتهاها ادم واکیموز پیشرفت میکند ودر موارد
شدید تاول ، نکروز بافتی ایجاد می شود وعلائم عمومی شامل تهوع
واستفراغ ، ضعف وسوزش صورت وبه ندرت شوک وادم ژنرالیزه و آریتمی
قلبی تظاهر می کند گزش مار مرجانی درد کمی دارد چون سیتوتوکسیک
نیست ولی نباید باعث اشتباه شود چون سم آن نوروتوکسیک است ودر ظرف
چند ساعت ضعف وخواب آلودگی ، فلج اعصاب کرانیال ومرگ به علت اختلال
تنفسی می کند .
درمان
پس از گزیدگی اول باید
دید که مار سمی است یا غیر سمی است که اغلب غیر سمی ومراقبت های
موضعی احتیاج دارد واگر سمی باشد مراقبت فوری نیاز دارد که به
منظور کاهش جریان لنفاوی برای محدود کردن انتشار سم در گردش خون
صورت میگیرد .بیحرکت کردن اندام ، فشار در محل گزیدگی وبستن
تورنیکه در قسمت پروکسیمال انجام میگیرد از گذاشتن یخ در محل باید
خودداری شود به پزشک مراجعه وآزمایشات انجام گیرد و واکسن کزاز
تزریق شود وبسته به شدت گزیدگی وسم باید نسبت به تزریق پادزهر
اقدام شود اگر پادزهر در 4 ساعت اول تزریق شود موثر است .واگر بیش
از 12 ساعت باشد ارزش کمی دارد پادزهر پلی والان باید تزریق شود .
عقرب
گزیدگی
بیش از 1000 گونه عقرب
در جهان دیده می شود که همگی آن ها قادر به آزاد کردن سم از نیشی
هستند که در انتهای دم شش قطعه ای آن ها قرار دارد که فقط 50 گونه
آن میتوانندسمی ایجاد کنند که برای انسان نوروتوکسیک است عقرب
خوزستان از خطرناک ترین عقرب های جهان است . سم عقرب همگی دارای
هیالورونیداز ، سروتونین ، آزاد کننده های هیستامین ونوروتوکسین
هستند ، نوروتوکسین ها میتوانند با غشاهای پیش سیناپسی نورون ها
باند شده وباعث آزاد شدن استیل کولین وتحریک سیتم اعصاب سمپاتیک
وپاراسمپاتیک شوند.
علائم
بالینی
عبارت است از علائم
موضعی در محل نیش عقرب به صورت درد ، سوزش ، تورم ، خارش ،
لنفادنوپاتی موضعی ودر موارد شدید تر عملکرد اعصاب اتونوم وپس از
چند ساعت علائم تحریک پذیری ، آژیتاسیون ، افزایش بزاق ، لرز ،
تاری دید ، افزایش فشار
خون ، تاکی کاردی ،
تاکی پنه ونیستاگموس به ندرت نارسائی تنفس وتشنج واغماء ایجاد می
شود .
درمان
درد موضعی را با مسکن
ها بر طرف می شود و معمولا بعد از 24 ساعت برطرف می شود در موارد
شدید باید در بیمارستان بستری گردند پادزهر در مواقعی که شدید باشد
باید تزریق شود ودر ظرف 1-6 ساعت باعث بهبودی می شود پادزهر
اختصاصی تری والان برای انواع گونه ها ی عقرب در کشور های مختلف و
ایران در دسترس است .
گزیدگی بند
پایان
Spider
Stings
بیش از 20000 گونه
عنکبوت سمی شناخته شده است که اغلب آن ها به علت فقدان سم قوی یا
نیشی که بتواند در پوست انسان نفوذ کند برای انسان خطرناک نیستند
دوگنه از عنکبوت با سم قوی برای انسان شناخته شده است عنکبوت بیوه
سیاه وعنکبوت شبیه ویولن یا عنکبوت گوشه نشین قهوه ای ، عنکبوت
بیوه سیاه اغلب زیر سنگ ها ، زیر چوب ، هیزم و انبار ها یافت می
شود .
سم عنکبوت بیوه سیاه
حاوی ماده نوروتوکسیک قوی است که با غشا های پیش سیناپسی نورون ها
باند شده وباعث آزاد شدن استیل کولین و نوراپی نفرین در محل اتصال
عصب وعضله می شود وفعالیت اتونوم را زیاد میکند .
علائم
بالینی
علائم موضعی در محل گزش
به صورت یک ناحیه رنگ پریده 2-3 میلی متری با یک حاشیه قرمز مشاهده
می شود که در ظرف یک ساعت درد مبهم وکرامپ در محل گزش حس می شود
وکم کم گسترش یافته به صورت اسپاسم شدید عضلانی ودر کودکان تهوع
واستفراغ ، تعریق همراه با آژیتاسیون ، افزایش فشار خون ودر موارد
نادر باعث ایست قلبی نتنفسی و مرگ شود تظاهرات شکمی به صورت درد
شکم وسفتی عضلات شکم که ممکن است با آپاندیسیت وپری تونیت اشتباه
شود لذا گرفتن شرح حال کامل لازم است .
درمان
آژیتاسیون وکرامپ
عضلانی علامت اصلی در این بیماران است با تجویز مرفین برای تسکین
درد ودیازپام برای شل کردن عضلات بهبودی می یابد علائم حتی بدون
درمان در ظرف 24-48 ساعت برطرف می شود .در صورت کنترل نشدن از
پادزهر استفاده می شود معمولا یک ویال کافی است ممکن است علائم
آنافیلاکسی ایجاد شود
گزیدگی عنکبوت گوشه
نشین قهوه ای واکنش ونکروز پوستی ایجاد می کند تمام گونه ها رنگی
قهوه ای مات وبدن کوچک یک سانتیمتری دارند وگزش در اندام فوقانی یا
سینه اتفاق می افتد علائم موضعی وعلائم عمومی آن لرز وتهوع
واستفراغ است در کودکان همولیز هم ایجاد می شود
نیش حشرات
دسته حشرات
شامل مورچه ،زنبور عسل وزنبور است
که مشخصه آن وجود نیش در انتهای شکم است که از طریق آن سم را تزریق
میکند ودر تمام نقاط دنیا وجود دارد زهر حشرات مخلوطی است از مواد
پروتئینی وزواکتیو که خیلی قوی نیستند وبیشتر نیش ها فقط واکنش
موضعی ایجاد میکنند که با کمپرس سرد ومسکن درمان می شود اما 1-4
درصد به سم حشرات حساس هستند ودر معرض حساسیت فوری قرار می گیرند
موارد کمی هم ذکر می شود که در اثر حساسیت فوت می نمایند که با
مایعات داخل وریدی واکسیژن واپی نفرین بهبودی مییابند کودکان با
حساسیت شدید باید با استیروئید وآنتی هیستامین درمان شوند درمان
حفاظتی ونگهداری شامل بستن تورنیکه درآوردن کیسه نیش با پنس ،
کمپرس سرد ، تجویز پماد کالامین به عنوان مسکن ، تزریق استیروئید
واپی نفرین وآنتی هیستامین ، هیدروکسی زین واکسیژن انجام گیرد
