گیاه درمانی
پروفسور محمد حسین سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
متخصص کودکان ونوزادان
طی دوره بالینی عفونی از میوکلینیک آمریکا
از ابتدای تاریخ منبع اصلی درمان بیماران گیاهان داروئی بوده است
در سرزمین ما نیز گل وگیاهان داروئی توسط عطاری ها توزیع می شود
اسطوخودوسLavandula
vera
گیاهی است بوته ای تا ارتفاع 90 سانتیمتر ، همیشه سبز ومعطر از
خانواده نعناع
Lamiaceae
با برگ های باریک ونوک تیز وگل های آبی و مجتمع که به صورت سه
تائی در قسمت انتهائی شاخه گل دار قرار دارند این گیاه بومی
مناطق مدیترانه ای است ودر هر جائی کشت می شود . در برخی مناطق
ایران آن را برای اسانس گیری می کارند
خواص درمانی
: ضد افسردگی ، ضد سردرد های با منشا عصبی و میگرن ودر صرع هم مفید
است .
مقادیر زیاد اسانس اسطوخودوس به عنوان یک سم مخدر عمل می کند میزان
مصرف برای رفع سردرد 20 قطره از اسانس اسطوخودوس را با مقدار مساوی
از روغن بادام مخلوط کرده و به گیجگاه می مالند بصورت خوراکی دم
کرده 5/0 گرم سرشاخه های گلدار گیاه در 100 سی سی آب 2-3 بار در
روز مصرف می شود
رازیانه
Foeniculum Vulgare
گیاهی است علفی از خانواده چتریان Apiaceae
تا ارتفاع 2 متر با برگ های سبز تیره ومنقسم به قطعات نازک ونخی
شکل با چتری مرکب ، گل های زرد با بوی معطر که بومی نواحی مدیترانه
ای است ولی در بیشتر نقاط دنیا پرورش می یابد . این گیاه درنواحی
شمال ایران واستان های شمال ایران و استان های شمال آذربایجان ،
خراسان و کرمان می روید .
مواد موثر
شامل 2-6 درصد اسانس ، که حدود 80 درصد ان را آنتول ، فنکون
fenchone
و متیل کاویکول
Methyl chavicol
می دهد وحاوی فلاونوئید هائی مانند کوئرستین وروتین وآمبلی فرون می
باشد .
خواص درمانی ضد نفخ ، ضد اسپاسم ، خفیف دستگاه گوارش ، رازیانه
باعث افزایش شیر مادر هم می شود
آثارفارماکولوژیک :
اسانس رازیانه روی عضلات صاف حیوانات آزمایشگاهی آثار اسپاسمولیتیک
دارد . تحقیقات اخیر نشان داده اند که پلیمر های آنتول مانند در
آنتول ، یک ترکیب استروژنیک فعال است که می توان آن را توجیهی برای
ااثر افزاینده شیر دانست .
موارد منع مصرف :
مصرف بیش از اندازه میوه های رازیانه می تواند سمی باشد از این رو
نباید از مقدار توصیه شده تجاوز شود واسانس خالص رازیانه ، بصورت
خوراکی مصرف شود .
میزان مصرف :
روزانه 5-7 گرم از میوه به صورت پودر یا دم کرده یا 1/0 تا 6/0
میلی لیتر از اسانس مخلوط با عسل.
انغوزه
Ferulaassa-
eoetidal
گیاهی است علفی از خانواده چتریان
Apiaceae
با ریشه راست ، گوشت دار ونسبتا ضخیم که در 5 سال اول منحصرا دارای
تعدادی برگ واقع بر روی سطح زمین می شود . گل های آن زرد رنگ وبه
صورت گل آذین چتر مرکب اند . برگ های قاعد ساقه عموما بزرگ ، گوشت
دار ، عاری از دم برگ ودارای میوه دوقندقه ای است . منشا اصلی آن
را استپ های ایران وافغانستان دانسته اند ودر نواحی بایر ، زمین
های ماسه ای خشک وآهکی گرم میروید .
قسمت مورد استفاده الئوگم رزین حاصل از خراش دادن ریشه گیاه
خواص درمانی
: انغوزه دارای خواص بادشکن ، ضد اسپاسم و خلط آور است ودر برونشیت
مزمن سیاه سرفه ] هیستری وبه ویژه کولیک روده ای توام با آروغ
مصرف می شود
آثار فارماکولوژیک
: در مطالعه روی حیوانات آزمایشگاهی آثار ضد انعقادی وکاهند گی
فشار خون گزارش شده است .اثر محافظتی در برابر افزایش چربی خون
دارد کارائی انغوزه در برابر سنندرم روده تحریک پذیرنشان داده شده
است
موارد منع مصرف
: انغوزه غیر سمی است مصرف 15 گرم اثر نامناسبی ندارد .
آنغوزه را نباید برای نوزادان تجویز کرد روی هموگلوبین نوزاد اثر
اکسید کنندگی دارد ودر نتیجه در خون اثر اکسید کنندگی دارد در
نتیجه در خون تولید متهموگلوبین می کند
عوارض جانبی : گاهی محرک است درنتیجه سبب تحریک در دستگاه گوارش
میگردد
مصرف آن در دوران بارداری وشیردهی درمیان عوام آنغوزه به عنوان
سقطکننده جنین شهرت دارد درنوزادان اثر سمی دارد واز این رو نباید
در شیردهی مصرف شود
آویشن
Thymus Vulgaris
گیاهی است علفی از خانواده نعناع Lamiaceae
باساقه های کرک دار وسفید وبرگ های سبز مایل به خاکستری ، دارای
حاشیه برگشته وگل های ارغوانی روشن تا سفید . این گیاه بومی ناحیه
دریای مدیترانه است وبطور گسترده در نقاط مختلف جهان از جمله
فرانسه ، اسپانیا ، پرتقال ، ایتالیا ، یونان ، آمریکا کشت می شود
.
قسمت مورد استفاده
: سرشاخه گل دار و برگ
مواد موثر
: این گیاه دارای اسانسی حاوی فنل ها است که جزء عمده آن را تیمول
تشکیل میدهد ومواد دیگر آن عبارتند از فلانوئید ها، اسید کافئیک ،
اسید اولئانولیک واسید آرسولیک.
خواص درمانی
: آویشن آثار ضد سرفه وخلط آور دارد ودر طب سنتی المان ، دم کرده
گیاه خشک برای درمان برونشیت ، سیاه سرفه واتهاب دستگاه تنفسی
فوقانی تجویز می شود .
آثار فاماکولوژیک
: عمده ترین آثار آن ضد سرفه ، خلط آور و ضد اسپاسم است
میزان مصرف :
گیاه خشک به صورت دم کرده 1 تا 4 گرم سه بار در روز
الگزیر آویشن 4-8 سی سی
بابونه
Matricaria recutita
گیاهی است علفی ، یک ساله از خانواده کاسنی Asteraceae
که به طور خودرو در اطراف مزارع وباغ های مناطق مرکزی وجنوبی ایران
می روید گل های آن دارای دونوع گلچه است که زبانه ای وسفیدرنگ یا
لوله ای و زرد رنگ اند این گیاه در بیشتر مناطق جهان پراکندگی
گسترده دارد .
قسمت مورد استفاده : گل ها
مواد موثر :
در بابونه ایرانی که به بابونه شیرازی معروف است کاپیتول ها
دارای4/. درصد اسانس است که قسمت عمده آنرا کامازولن
Chamazulene
تشکیل می دهد ترکیبات موجود در بابونه اروپائی نیزتقریبا مشابه
بابونه ایرانی است . میزان اسانس در گل های انواع مختلف بابونه
3/.تا 5/1 درصد است رنگ آبی اسانس به علت کامازولن موجود در آن است
. گل های بابونه همچنین دارای فلانوئید هائی مثل اپی ژنین
Apigenin
و لوتئولین
Luteolin
ونیز کومارین ها ومواد موسیلاژ است .
خواص درمانی
: آثار درمانی بابونه عبارتند از ضد التهاب ، ضد اسپاسم ، اثر
محافظت کنندگی از زخم های گوارشی، اثر بهبود تسریع در بهبود زخم ،
ضد میکرب ، ضد قارچ ، باد شکن و مسکن ملائم
آثار فارماکولوژیک :
گل
های بابونه دارای مواد لیپوفیل است که آثار برجسته ضد التهابی
دارند همچنین در بردارنده مواد هیدروفیل شامل فلانوئید ( اپیژنین )
وکومارین ها است . فعالیت ضد التهابی عصاره بابونه بیشتربه دلیل
ترکیبات ماتریسین ( پیشتاز کامازولن ) بیزابوبولواکسید های آن است
که عمده ترین ترکیبات موجود در عصاره را تشکیل میدهد
میزان مصرف
: 2تا 8 گرم دم کرده گل های گیاه سه بار در روز است .
دارچین
Cinnamomum Zeylanicum Blume
درختی است همیشه سرسبز از خانواده برگ بو
Lauraceae
به ارتفاع 5 تا 7 متر که از تمام قسمت های آن بوی معطر دارچین
استشمام می شود این گیاه دارای برگ های متقابل، بیضوی ودراز وگل
های سفید مایل به زرد و مجتمع به صورت خوشه با 12 پرچم در 4 ردیف
ومیوه بسته به رنگ قهوه ای مایل به آبی است این درخت در سیلان
وهندوستان می روید .
قسمت مورد استفاده
: پوست درخت
مواد موثر :
پوست گیاه دارای 5/. تا 5/2 در صد اسانس است که قسمت عمده آن را
سینام آلدئید
Cinnamaldehyde
65 – 80 درصد اوژنول
Eugenol
وترانس اسید سینامیک Trans-Cinnamic
acid
5-10 درصد تشکیل میدهد . همچنین ترکیبات فنیل پروپانی دیگری مثل
هیدروکسی سینام آلدوئید ، سینامیل الکل واستات آن وترکیبات ترپنی
در اسانس یافت می شود در پوست گیاه تانن ، موسیلاژ ، پروسیانیتیدین
های اولیگو مری ومقادیر جزئی از کومارین نیز وجود دارد .
خواص درمانی :
برای رفع بی اشتهائی ، سوء هاضمه هائی چون ناراحتی های کولیک مانند
خفیف دستگاه گوارش ، احساس سنگینی در دستگاه گوارش وآروغ توصیه می
شود . گهگاه از این دارو همراه با دیگر داروها به عنوان مقوی معده
وباد شکن استفاده می شود .
آثار فارماکولوژیک
: اسانس دارچین آثار ضد قارچ ، ضد ویروس ، باکتری کش ولاروکش دارد
. معلوم شده است که عصاره دی اکسید کربنی پوست دارچین رشد تعدادی
از میکرواورگانیزم ها را مثل کاندیدا آلبیکانس وای کولای واستاف
اورئوس به طور کامل مهار می کند .آثر تحریک CNS
در دوز کم تسکینی ودر دوز بالا افزایش دمای بدن ، ضد باکتری و ضد
قارچ ، تسریع آزاد شدن کاتکول آمین از غده های آدرنال ، اثر شبیه
پاپاورینی ضعیف ، افزایش جریان خون محیطی ، کاهش فشار خون ،
برادیکاردی و افزایش قند خون . تانن های دارچین آثار قابضی دارند .
اثر ضد باکتری وضد قارچ اسانس دارچین احتمالا به علت ارتو- متوکسی
سینالدئید است.
میزان مصرف
:درحدود 150 میلی لیتر آب جوش را بر روی 5/. تا 1 گرم دارچین ( یک
قاشق چایخوری ) ریته وپس از 10 دقیقه صاف نموده وهمراه با غذا 2-3
بار در روز مصرف شود
قارچ
قارچ در تقویت حافظه وکارائی مغز موثر است .قارچ یکی از غذاهای
حاوی مواد پروتئینی محسوب می شود که در بعضی دسته بندی ها جزء گروه
مواد گوشتی ودر بعضی دیگر از دسته بندی ها در گروه سبزیجات قرار
میگیرد هر 100 گرم قارچ حاوی 4 گرم کربوهیدرات است همچنین حاوی 5/3
گرم پروتئین و8/1 گرم فیبر خوراکی و88 میلی گرم فسفر می باشد .
قارچ جزء منابع غذائی گیاهی به شمار میرود نوع پروتیئن آن هم
پروتئین گیاهی است و برخی اسید های آمینه ضروری بدن را فراهم می
کند .
وجود فیبر موجود درآن در پیشگیری از بروز سرطان های دستگاه گوارش
به خصوص روده بزرگ نقش مهمی دارد همچنین می تواند به کاهش تری
گلیسیرید وقند خون کمک کند.فسفر موجود در قارچ کارائی مغز را
افزایش می دهد . در کودکان ودانش آموزان می تواند در تقویت حافظه
وکارائی مغز موثر باشد
از آنجائی که قارچ تقریبا چربی در خود ندارد منبع خوبی برای افراد
مبتلا به بیماری های قلب وعروق محسوب می شود .
چای سبز
چای رایج ترین نوشیدنی در بین خانواده های ایرانی است معمولا در
تمام مراسم ها از این نوشیدنی به عنوان یک وسیله پذیرائی از مهمان
استفاده می شود البته مصرف چای سبز در تعداد انگشت شماری از
خانواده های ایرانی رایج است . با آگاهی از فوائد این چای ممکن است
به سمت مصرف این نوشیدنی با ارزش جذب شوند. چای سبز ضد سرطان و
آنتی اکسیدان است . این خصوصیت مربوط به ماده ای به نام کاتچین
است که فعالیت آنتی اکسیدانی آن بسیار بالا بوده وابتلا به بیماری
های مختلف را کاهش میدهد.از جمله :
جلوگیری از بیماری های قلبی عروقی
- مصرف روزانه 5 فنجان از این چای میتواند
تا 61 درصد از بروز بیماری های قلبی بکاهد .
از آنجائی که چای سبز موجب کاهش کلسترول بد
LDL
و تری گیسیرید می شود میتواند آرترواسکلروز رامهار کند.
ضد انعقاد
– چای سبز از لخته شدن خون جلوگیری میکند
کاهش فشار خون
– مصرف 2 فنجان چای سبز احتمال بروز فشار خون را
کاهش میدهد
جلوگیری از دیابت
– مصرف روزانه 5 فنجان چای سبز میتواند از بروز دیابت نوع 2
جلوگیری نماید وهمچنین از عوارض دیابت همچون کاتاراکت وبیماری های
کلیوی جلوگیری کند
ماده ای در چای سبز وجود دارد که می تواند تعداد سلول های موثر در
بهبود عملکرد سیستم ایمنی بدن را افزایش دهد چای سبز با افزایش
سلول های تنظیمی تی
T-cell
عملکرد سیستم ایمنی بدن را ارتقاء می بخشد .
زیره
زیره یک منبع غنی از آهن است وبرای افرادی که کم خونی دارند مفید
است همچنین برای مادران شیرده وزنان باردار توصیه می شود چون به
آهن زیادتری نیاز دارند از طرفی دیگر زیره در سیستم گوارش هم کمک
کننده است واز سوء هاضمه ، نفخ ، اسهال ، حالت تهوع جلوگیری می کند
اگر مشکل بازگشت اسید معده داشته باشند زیره این مشکل را برطرف می
کند . در سرماخوردگی ها ی معمولی مفید است .برای سرفه مفید وبرای
سیستم تنفسی نیز سودمند است
زعفران
متخصصان علوم پزشکی دانشگاه آلبرتا در آمریکا در
یک ازما یش جالب تاکید کردند که زعفران ایرانی ام اس را درمان می
کند : < این چاشنی ایرانی حاوی ترکیب فعالی است که می توان از آن
برای درمان بیماری های التهاب عصبی مثل ام اس استفاده کرد >
آن ها میگویند ما در
زعفران
ماده ای موسوم به
< کروسین >
را شناسائی کرده ایم که از سلول های مغزی در محیط کشت آزمایشگاهی و
سا یر مدل های مبتلا به ام اس محافظت می کند . ای ماده در واقع از
آسیب دیدن سلول هائی که غلاف میلین را درمغز تولید می کنند
جلوگیری می نماید میلین لایه ای است که مانند عایقی محافظ در
اطراف نورون ها عمل می کند وبیماری ام اس شامل بروز التهاب در سلول
های مغزی است که در چنین حالتی سلول های مغز این عایق محافظتی خود
را از دست می دهند این یافته جدید بسیار جالب و در زمینه ام اس در
آینده بسیار امیدوارکننده است این مطالب در مجله ایمونولوژی آمریکا
چاپ شده است.
