کودکان و آلودگي هوا
پروفسور محمد حسین سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
متخصص کودکان ونوزادان
طی دوره بالینی عفونی از میوکلینیک آمریکا
آلودگي هوا سالانه به بيماري و مرگ هزاران تن در سراسر جهان مي
انجامد. اگر چه برخي کشور ها اقداماتي را در جهت به حداقل رساندن
ميزان آلاينده هاي محيطي انجام داده اند، اما متاسفانه هنوز هم
شاهد افزايش ميزان بيماري و مرگ ومير هاي ناشي از آلودگي هوا هستيم
. آلودگي هوا آثار مخربي را بر سلامت بزرگسالان و کودکان مي گذارد.
ما در اين مقاله بر آنيم تا به بررسي آثار آلاينده هاي جوي بر
سلامت کودکان بپردازيم.طي چندين دهه گذشته بسياري از بيماري ها ي
جديد و کشنده ظهور يافته اند .
در اين ميان برخي امراض هم تغيير شکل داده اند و ابعاد جديدي به
خود گرفته اند . ميزان مبتلايان به بيماري هايي چون آسم ، واکنش
هاي آلرژيک ، برونشيت و عفونت هاي سيستم تنفسي در عصر حاضر به شدت
افزايش يافته است.
کارشناسان بر اين باورند که بخش بزرگي از اين بيماري ها ناشي از
تاثيرات آلودگي هوا است اکنون اين پرسش مطرح مي شود که چرا کودکان
بيشتر از بزرگسالان در معرض خطر ابتلا به بيماري هاي ناشي از
آلودگي هوا قرار دارند؟
در بسياري از تحقيقات علمي فرض بر آن شده که کودکان همان بزرگسالان
کوچک هستند ، اما بايد گفت که اين ايده کاملاً غلط است و تفاوت
هاي بسياري ميان کودکان و بزرگسالان در نحوه پاسخگويي به بيماري
هاي ناشي از آلودگي هوا وجود دارد. به عنوان مثال کودکان به علت
جنب و جوش زياد ذاتي خود نسبت به وزنشان بيشتر از افراد بزرگسال
تنفس مي کنند. هنگامي که يک کودک در گير بازي يا ورزش مي شود
،ميزان دفعات تنفس او به شدت افزايش مي يابد و به طور متوسط 20 تا
50 درصد بيشتر از افراد بزرگسال نفس مي کشد. موضوع مهم ديگر اين
است که کودکان آن طور که بزرگسالان نسبت به آلاينده ها ي محيطي
پاسخ مي دهند ، از خود واکنش نشان نمي دهند. بزرگسالاني که در معرض
آلودگي هوا قرار مي گيرند ممکن است علائمي چون سرفه ، خشکي ريه ،
گلو درد ، و سر درد را تجربه کنند. اما به نظر مي رسد کودکان با
اين علائم روبرو نمي شوند ،يا دست کم اين آگاهي را ندارند که
بتوانند رابطه اي منطقي ميان آلودگي هوا و واکنش ها ي بدن خود
برقرار کنند و آن را به آگاهي محققان برسانند. اکنون براي
دانشمندان اين پرسش مطرح است که آيا کودکان هم دقيقاً به علائم
بزرگسالان در مواجهه با آلودگي هوا دچار مي شوند يا آن ها اين
علائم در پس بازي هاي کودکانه خود به دست فراموشي مي سپارند. البته
نبايد اين نکته را از ياد برد که اين موضوع به معناي کمتر حساس
بودن کودکان به آلودگي هوا در مقابل بزرگسالان نيست . نتايج
تحقيقات جديد نشان داده که برخي کودکان در معرض آلودگي هوا بي آنکه
سرفه يا احساس ناراحتي کنند ، دچار نارسايي در ريه خود هستند .
علائم بيماري همواره به عنوان نشانه هاي هشدار دهنده در جهت
جلوگيري از دامنه دار شدن امراض و درمان آن ها شناخته شده اند، اما
متاسفانه کودکان بيشتر اوقات متوجه اين علائم نيستند و ممکن است
همان فعاليت روزانه خود را در مواقعي که آلودگي هوا بيشتر مي شود ،
ادامه دهند . اين در حالي است که اغلب کودکان زمان بيشتري را در
خارج از منزل سپري مي کنند . بر اساس تحقيقات به عمل آمده ، بيشتر
بزرگسالان 85 تا 95 درصد از زمان خود را در محيط هاي در بسته سپري
مي کنند ، حال آنکه کودکان بيش از 8 درصد وقت خود را در خارج از
خانه مي گذرانند . از طرفي کودکان به علت خاصيت فيزيکي خود در
هنگام بازي يا فعاليت ورزشي بيشتر جنب و جوش دارند.
ريه يکي از ارگان هاي پيچيده بدن محسوب مي شود. در حالي که بيشتر
اعضاي بدن شما فقط از چند سلول خاص تشکيل شده اند ، ريه داراي 40
گونه از انواع سلول ها است که هر يک از اين سلو ل ها نقشي حياتي در
سلامت بدن ايفا مي کنند. آلودگي هوا با تاثير بر سلول هايي که آسيب
پذيرتر هستند ، شکل و ساختار سلول هاي ريه را تغيير مي دهد .
تحقيقات جديد دانشگاه کاليفرنياي جنوبي ثابت کرد ، کودکان مبتلا به
آسم که در محيط ها و شهر هاي آلوده زندگي مي کنند و به فعاليت هاي
ورزشي نيز مي پردازند ، بيشتر در معرض خطر دامنه دار شدن بيماري
خود در مقايسه با ديگر کودکان قرار دارند.
اما چه آلاينده هاي جوي بيشترين اثر را بر روي کودکان و بزرگسالان
دارند؟
ازن :
يکي از مهمترين آلاينده هايي است که بر سلامت انسان ها تاثير گذار
است . ازن ملکولي است که از 3 اتم اکسيژن تشکيل شده است . هنگامي
که ازن با سطحي برخورد پيدا مي کند ، فشار زيادي را به اشکال
شيميايي انرژي وارد مي کند.در زماني که ازن وارد سيستم تنفسي ما مي
شود ، انرژي موجود در آن به بافت هاي فوقاني و تحتاني را ه هاي
هوايي آسيب مي زند . هنگامي که ميزان ازن موجود در هوا از 8 درصدPPM
بيشتر باشد و فرد بيش از 8 ساعت در معرض آن قرار گيرد ، آنگاه مي
توان گفت که اين ملکول خطرساز خواهد شد . آثار زيانبار ازن به
شکل خارش بيني و گلو ، سرفه ، چشمان اشک آلود ، سردرد و
در مواقع بحراني مشکل در تنفس عميق ظهور مي کند .
مونواکسيد کربن
:
که گازبي رنگ، بي بو و محصول فرعي احتراق است ، يکي ديگر از
آلاينده هاي خطرناک جوي است . اين گاز مرگ آور بلافاصله پس از تنفس
وارد هموگلوبين خون مي شود و موجبات ناتواني بدن در نقل و انتقال
اکسيژن را فراهم مي آورد . از آنجايي که مونواکسيد کربن به شدت به
هموگلوبين خون متصل مي شود ، قادر است زمان زيادي در خون بماند .
بيشترين تاثير مونواکسيد کربن بر بدن ، کاهش ميزان اکسيژن رساني به
ارگان هاي حياتي مثل قلب و مغز است . افراد مبتلا به بيماري هاي
قلبي به شدت در برابر اين گاز مرموز آسيب پذير هستند. در اين حال
افرادي که دچار نقص در سيستم تنفسي به علت آسم يا آمفيزم هستند نيز
در برابر مونواکسيد کربن آسيب پذير خواهند بود . اگر گاز مونواکسيد
کربن فقط 5 درصد تا 10 درصد هموگلوبين خون را آلوده کنند ، فرد بخش
زيادي از هوشياري و تمرکز خود را از دست خواهد داد . لازم به
يادآوري است که بيشترين ميزان مونواکسيد کربن از اگزوز اتومبيل ها
، کارخانه ها ، و نيروگاه ها ي حرارتي برق در هوا پخش مي شوند.
علائم مسموميت به وسيله مونواکسيد کربن شباهت هاي زيادي با علائم
آنفولانزا دارد. اگر به صورت ناگهاني در منزل احساس ابتلا به
آنفولانزا کرديد ، حتماً به سراغ وسايل گرمازاي داخل منزل برويد و
از سالم بودن وسيستم احتراق آن ها اطمينان حاصل کنيد . از طرفي
ذرات معلق هم نقش بسيار خطرناکي در افزايش ميزان آلودگي هوا دارند.
اين ذرات از نيترات ، سولفات و گروهي از اسيد هاي پيچيده تشکيل
شده اند. برعکس ازن که همواره ترکيب شيميايي مشخصي دارد، ذرات معلق
با توجه به مکان توليدشان داراي اشکال متفاوتي هستند . اين در حالي
است که ديگر آلاينده ها مثل دي اکسيد سولفور ، دي اکسيد نيتروژن و
مونواکسيد کربن نيز مي توانند در کنار ذرات معلق آثار زيانبارتري
را به بدن تحميل کنند.
از ديگر آلاينده هاي جوي خطرناک
اکسيدهاي نيتروژن
هستند.اکسيد هاي نيتروژن در بيشتر فرآيندهاي احتراق توليد مي شوند.
اکسيد نيتريک بلافاصله با اکسيژن ترکيب و دي اکسيد نيتروژن را
توليد مي کنند که اين ترکيب آثار نامطلوبي را بر سلامتي فرد مي
گذارد و يکي از آثار زيانبار اين ماده کاهش توانايي سيستم دفاعي
بدن است. کودکان از آنجايي که بيشتر نياز به تنفس دارند ، بالطبع
در هواي آلوده دي اکسيد نيتروژن بيشتري نيز استنشاق مي کنند که اين
ماده بلافاصله سيستم تنفسي آنها را تحت تاثير قرار مي دهد.تحقيقات
جديد نشان داده که کودکان زير5 سال بيشتر از کودکان بالاي اين سن
از اين ترکيب خطرناک آسيب مي بينند . البته نبايد از ديگر آلاينده
ها نظير
اکسيد گوگرد
، نيز غافل بود. اکنون اين پرسش مطرح مي شود که براي به حداقل
رساندن
آثار زيانبار آلودگي بر کودکان چه اقداماتي مي توان انجام داد؟
ثابت شده که کودکان زمان بيشتري را خارج از خانه مي گذرانند و بيش
از بزرگسالان جنب و جوش دارند . اولين قدم اين است که در زمان
آلودگي هوا ، کودکان رابيشتر در خانه نگه داريم و از برخي دستگاه
هاي تصفيه هوا استفاده کنيم.
در پايان نبايد اين نکته را از ياد برد که آلودگي هوا اگرچه ممکن
است علائمي ظاهري که بلافاصله بروز مي کند را به دنبال نداشته باشد
، اما در يک پروسه نه چندان طولاني آثار زيانبارخود را هويدا خواهد
کرد.
