نوروپاتي
ديابتي
پروفسورمحمدحسین سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
متخصص کودکان ونوزادان
طی دوره بالینی عفونی از میوکلینیک آمریکا
اين
کلمه از
دو واژه نورون
به
معني سلول عصبي و
پاتي
در
مفهوم بيمار شدن و آسيب ديدن تشکيل شده است.
آسيب ديدن اعصاب بدن در اثر بالا بودن قند خون را نوروپاتي ديابتي
مي نامند.
اين مشکل
يکي ديگر از عوارض کنترل نکردن قند خون در بيماران ديابتي است.
شايد
ديده باشيد ديابتي ها از سوزن سوزن شدن و گرفتگي در دست ها و
پاها شکايت دارند که موقتي بوده و متناوباً رخ مي دهد. اين
اولين مرحله آسيب به اعصاب است ( شاخه هاي حسي اعصاب محيطي
اولين گروه اند که آسيب مي بينند ).
به مرور دردها بيشتر و شديدتر و طولاني تر مي شود تا فقدان حس در
پاها که فرد به طور مکرر به پاهاي اش آسيب و ضربه مي زند و متوجه
نمي شوند و فرد دچار پاي ديابتي مي شود
. به طور متوسط بيماران ديابتي 10، 20 سال بعد از شروع بيماري دچار
آسيب اعصاب مي شوند، البته بعضي بيماران بسيار سريع تر دچار علايم
عصبي مي شوند و بعضي ديگر اصلاً گرفتار نمي شوند.
هر چه
مدت ابتلا به بيماري ديابت بيشتر باشد و هر چه بيماري ديابت ضعيف
تر کنترل شود ، احتمال آسيب اعصاب و شدت آسيب بيشتر خواهد بود .
در اثر بيماري ديابت هر قسمتي از اعصاب محيطي و اعصاب خودکار (
سمپاتيک ها و پاراسمپاتيک ها ) مي تواند آسيب ببيند.
اعصاب خودکار
به
جاهايي عصب دهي مي کنند که عملکرد
غير ارادي دارند. مثل قلب ، عضلات صاف احشا و ارگان
هاي داخلي و غدد .
اعصاب محيطي
هم
به اعصابي اطلاق مي شود که از
جمجمه يا نخاع
بيرون مي آيند. اعصابي که از جمجمه بيرون مي آيند به چشم ها،
زبان ، صورت ، گوش ها و ... مي روند و اعصابي که از نخاع
بيرون مي آيند به عضلات ارادي بدن عصب دهي مي کنند . اعصاب نخاعي
شاخه هاي حسي نيز دارند که حس هاي لمس ، حرارت ، درد و.. را انتقال
مي دهند.
در اثر
ديابت عروق بدن دچار مشکل مي شوند و در وظيفه خود که خون رساني و
تغذيه سلول هاي مختلف است ناموفق عمل مي کنند و به خاطر اين
نارسايي ، اعصاب آسيب مي بينند . به علاوه سطح بالاي گلوکز ( قند
خون ) در آسيب اعصاب دخالت دارد.
کار اعصاب که مختل شود همه چيز به هم مي ريزد . مثلاً معده دچار بي
حرکتي و تأخير در تخليه شده و فرد دچار درد شکم و احساس سنگيني ،
تهوع و استفراغ مي شود. بروز يبوست يا اسهال در ديابتي ها ، حتي
اختلال ريتم طبيعي قلب و بروز علايم قلبي يا بي اختياري يا احتباس
ادرار به دنبال آسيب اعصاب مثانه و در نهايت در مردان اختلال نعوظي
به دليل بيماري ديابت ممکن است رخ دهد. قطعاً جايي براي شک وجود
ندارد که کنترل دقيق قند خون از ايجاد آسيب اعصاب در بيماران
ديابتي جلوگيري مي کند
ديابتي
ها چقدر ميوه بخورند ؟
آقاي دکتر ! به نظر شما اين نظر صحيح است که ميوه ها به دليل ميزان
قند بالا از رژيم غذايي فرد مبتلا به ديابت حذف شوند ؟
ببينيد به طور کلي هر انسان بايد 50 تا 60 درصد انرژي خود را از
مواد کربوهيدراتي
(
مواد قندي و نشاسته ) تأمين کند. افراد مبتلا به ديابت هم مانند
ساير افراد بايد کالري مورد نياز خود را از کربوهيدرات ها تأمين
کنند و به دليل اينکه قندهاي ساده مثل قند ، شکر ، عسل ، مربا ،
نوشابه ، و... حتي الامکان از رژيم غذايي اين افراد حذف مي شود ،
اين انرژي بايد از طريق موادي مثل نان ، برنج ، ماکاروني و ميوه ها
تأمين شود . از سوي ديگر ميوه
ها به دليل دارا بودن ويتامين هايي مثل ويتامين
C
و ويتامين A
، فيبر ، آنتي اکسيدان ها و ترکيبات آنتوسيانين نقش مهمي در سلامت
افراد دارند و از رژيم غذايي قابل حذف نيستند. در واقع ميوه ها در
تغذيه بيماران ديابتي جايگاه ويژه اي دارند.
پس اين باور غلط از کجا آمده ؟
اين
مساله که افراد خود را در مقابل ممنوعيت مصرف ميوه ها قرار مي
دهند، از اينجا ناشي مي شود که عده اي از مردم گمان مي کنند برخي
از ميوه ها قند خون را به سرعت افزايش مي دهند . البته ما هم اين
موضوع را قبول داريم که ميوه ها از نظر نمايه گليسمي ( سرعت بالا
بردن قند خون ) با هم تفاوت دارند ولي اين تفاوت به گونه اي نيست
که ما هم بخواهيم اين ميوه ها را از رژيم غذايي فرد حذف کنيم . به
طور قطع مصرف ميوه هايي مثل گيلاس و سيب که نمايه ( انديس ) گليسمي
پايين تري نسبت به ساير ميوه ها دارند بهتراست ولي اين دليل نمي
شود که مصرف ميوه هايي مثل خرما و انگور که نمايه گليسمي بالاتري
دارند ، ممنوع شود. ما به بيماران توصيه نمي کنيم. مي تواند حتي به
5 واحد هم برسد.
ديابتي ها بر حسب سلايق و علايق شان مي توانند روزانه بين
3
تا
4
واحد ميوه بخورند.
|
جدول انديس ( نمايه ) گليسمي برخي ميوه هاي پر مصرف |
|
گيلاس |
22 |
گلابي |
38 |
کيوي |
53 |
|
گريپ فروت |
25 |
آلو |
39 |
کشمش |
64 |
|
زردآلو |
31 |
انگور |
46 |
طالبي |
65 |
|
سيب |
38 |
پرتقال |
48 |
هندوانه |
72 |
انديس
گليسمي به ميزان و سرعت بالا برندگي قند خون گفته مي شود.
ميوه هاي
با انديس گليسمي کمتر از 50 براي مصرف مناسب ترند.
ميزان
انديس گليسمي حداکثر 100 است که مربوط به قند خوراکي است.
مقادير
انديس گليسمي در منابع مختلف اندکي با هم متفاوت است.
شما
گفتيد که بيماران مي توانند از ميوه هاي مختلف استفاده کنند ولي
بسياري از بيماران ديابتي ، توسط پزشک از خوردن ميوه هايي مثل
خربزه و هندوانه منع مي شوند.
به نکته
جالبي اشاره کرديد . اين دو ميوه ( هندوانه و خربزه ) ميوه هايي
هستند که مردم و به خصوص مبتلايان به ديابت ، خيلي از آنها مي
ترسند. وهمان طور که گفتيد ، برخي پزشکان ، بيماران خود را از
خوردن آنها منع مي کنند . البته اين مساله قابل توضيح است. در واقع
نمايه ( انديس ) گليسمي هندوانه و خربزه تفاوت چنداني با بسياري از
ميوه ها ندارد ولي مشکل اين دو ميوه در اين است حد مصرف آنها توسط
بيمار چندان مشخص نيست. مثلاً اگر به فردي ، سيب داده شود ، بعد از
خوردن آن ، به دنبال دومي نيست ولي همان فرد اگر دو قاچ هندوانه
بخورد ، دنبال دو قاچ ديگر خواهد بود. در واقع اگر بيماري بتواند
خود را به خوردن همان دو قاچ هندوانه يا خربزه محدود کند ، مي
تواند آنها را نيز جزو واحد هاي ميوه خود قرار دهد ، يعني يک فرد
مبتلا به ديابت مي تواند حدود 250 گرم هندوانه ، طالبي يا خربزه را
به عنوان يکي از واحد هاي ميوه روزانه خود در نظر بگيرد.
فرد مبتلا به ديابت چه طور بايد اين 3 تا 4 واحد ميوه را در طول
روز مصرف کند ؟
مهم
ترين نکته اي که فرد بايد در اين مورد به آن توجه کند اين است که
هيچ گاه توصيه نمي شود فرد، تمام واحد هاي روزانه ميوه خود را در
يک نشست مصرف کند و ترجيح بر اين است که اين مقدار بين ساعت هاي
روز تقسيم شود. مثلاً اگر فردي 3 عدد خرما را به عنوان يک واحد از
ميوه هاي مصرفي روزانه در نظر گرفته است ، بهتر است اين سه خرما را
با فاصله هاي زماني مناسب مصرف کند.
اگر
ميزان ميوه مصرف شده توسط بيمار، به اندازه 3 تا 4 واحد ميوه تعيين
شده باشد ، ديگر چه نيازي به رعايت اين فواصل وجود دارد؟
نه تنها
در مورد ميوه ها که در مورد تمام مواد غذايي مورد مصرف بيماران
ديابتي ، يکي از نکات بسيار اساسي اين است که مقدار قند در خون
فرد، در يک زمان کوتاه افزايش زياد پيدا نکند . شايد بتوان اين
مساله را با زمان اوج مصرف برق مقايسه کرد. در ساعت هاي خاصي در
روز وقتي بيشترين کاربري از برق در منازل وجود دارد ، توصيه مي شود
که برخي از کارهايي که با مصرف برق همراه است، به ساعت کم مصرف
منتقل شود زيرا قدرت توليد برق در يک شهر يا منطقه محدود است و اگر
تمام موارد مصرف در يک بازه کوتاه محدود مي شود ، مولد ها توان
تأمين را نخواهد داشت . در بدن هم همين طور است. وقتي در يک ساعت
خاص ميزان ورود قند به بدن بيش از حد توان توليد انسولين در بدن
باشد ، تعادل فيزيولوژيکي بدن دچار اختلال مي شود، پس ما ترجيح مي
دهيم زمان اوج مصرف قند و ترکيبات قندي را دربين تمام ساعت هاي روز
تقسيم کنيم.
اگر شخصي علاقه زيادي به ميوه ها داشته باشد چگونه مي تواند تعداد
واحد هاي مصرفي ميوه را در طول روز افزايش دهد؟
آنچه در
تغذيه افراد مبتلا به ديابت مهم است کل ميزان انرژي و کالري
دريافتي است که نبايد از مقادير تعيين شده فراتر برود. رژيم هايي
که معمولاً براي تغذيه اين افراد تنظيم مي شود،
( 3 تا 4 واحد ميوه ، 6 تا 11 واحد نان و غلات )
، بر مبناي
نيازهاي يک فرد عادي است ولي مي توان با کم کردن از ميزان يک گروه
از مواد غذايي ، به همان ميزان بر ميزان گروه ديگر افزود. البته
اين تغييرات از جهات ديگر هم اهميت دارند. مثلاً بايد به اين نکته
نيز توجه داشت که قند ميوه زودتر از قند غلات جذب مي شود و ترجيح
در مورد بيماران ديابتيک بر اين است که قند به صورت تدريجي جذب شود
و افزايش ميوه و کاهش غلات در رژيم غذايي مي تواند تعادل آن را به
هم بزند. بنابراين توصيه ما به افراد اين است که حتي المقدور از
رژيم غذايي متعادل پيروي کنند. ما در
مورد بيماران ديابتي ميوه اي به نام ميوه ممنوعه نداريم. ميزان
مصرف را محدود مي کنيم ولي ممنوعيت مصرف آن را به دليل اينکه هم از
لحاظ فيزيولوژيک و هم از لحاظ رواني بر بيمار تأثير منفي مي گذارد
، رد مي کنيم.
