تنبلي چشم
پروفسور محمد حسین سلطان زاده
استاد
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشنی
متخصص
کودکان ونوزادان
طی دوره بالینی عفونی از میوکلینیک آمریکا
تنبلي چشم چيست؟
عملکرد هماهنگ مغز و چشم براي فرآيند بينايي ضروري است.پرتوهاي نور
وارد چشم شده و به پيام هاي الکتريکي
تبديل مي شوند و سپس از طريق عصب بينايي به مغز فرستاده مي
شوند.تنبلي چشم يا آمبليوپي،به حالتي اطلاق مي شود
که بينايي يکي از چشم ها به دليل عدم عملکرد هماهنگ مغز و چشم با
يکديگر کاهش پيدا مي کند. چشم به نظر طبيعي
مي آيد اما به طور طبيعي کار نمي کند چرا که مغز،چشم مقابل را
ترجيح مي دهد و تصوير را از آن چشم دريافت
مي کند.
شيوع تنبلي چشم
تنبلي چشم شايعترين اختلال بينايي در دوران کودکي است.تقريبا 2 تا
3 کودک از هر 100 کودک به اين اختلال دچار
مي شوند.اگر تنبلي چشم به خوبي در دوران کودکي درمان نشود،در
بزرگسالي باقي خواهد ماند و شايع ترين علت
اختلال بينايي تک چشمي در دوران کودکي و ميانسالي است.
علت
هر شرايطي که شکل گيري طبيعي روند بينايي يا استفاده از چشم ها را
تحت تاثير قرار دهد،مي تواند تنبلي چشم
ايجاد کند. تنبلي چشم مي تواند به دليل انحراف چشم به داخل
(ايزوتروپي يا لوچي)و يا انحراف چشم به خارج
(اگزوتروپي)به وجود آيد. در برخي موارد،تنبلي چشم هنگامي ايجاد مي
شود که يکي از چشم ها نسبت به چشم
ديگر بيشتر نزديک بين،دوربين يا آستيگماتيسم است.اگر تطابق يکي از
چشم ها دچار مشکل شود،چشم آسيب
ديده،<<خاموش>> شده و دچار تنبلي مي شود. چشم ها ممکن است طبيعي به
نظر برسند،ولي يکي از چشم ها،
بينايي ضعيف تري دارد.اين حالت سخت ترين نوع تنبلي چشم از جهت
تشخيص است،زيرا هنگامي که هر دو چشم
کودک باز هستند،بينايي طبيعي به نظر مي رسد.اگر هر دو چشم بينايي
شديدا تاري داشته باشند،ممکن است تنبلي
در هر دو چشم رخ دهد.اين حالت زماني اتفاق مي افتد که ميزان بالايي
از نزديک بيني،دور بيني يا آستيگماتيسم
وجود داشته باشد.
تنبلي چشم انکساري (يا نا متقارن)چيست؟
انکسار به معني تمرکز نور بر روي شبکيه براي تشکيل تصوير بينايي
است.عيب انکساري زماني روي مي دهد
که نور به شکل مناسب در چشم متمرکز نشود و شخص دچار تاري ديد
شود.زماني که يک کودک،تنبلي چشم
انکساري يا نا متقارن دارد،به اين معناست که شدت عيب انکساري در
هريک از چشم هاي وي متفاوت است.
در اين حالت،مغز از چشمي که ديد بهتري دارداستفاده مي کند و بينايي
چشم ضعيف تر را در واقع خاموش
مي کند.در ابتدا ،عينک مي تواند با تصحيح عيب انکساري در هر دو چشم
باعث عملکرد يکسان هر دو شود.
سپس ادامه درمان به اصلاح بينايي،درک عمق و ديد سه بعدي کمک مي
کند.
تنبلي ناشي از انحراف چشم(استرابيسم)
تنبلي چشم در بسياري از موارد همراه با انحراف چشم (در يک راستا
نبودن مسير چشم ها)روي مي دهد.چشم
منحرف شده،براي اجتناب از دو بيني ،خاموش مي شود و کودک فقط از چشم
بهترش استفاده مي کند.در نتيجه
بينايي چشم منحرف شده تکامل نمي يابد.
تيره شدن بافت هاي طبيعي روشن چشم
برخي از بيمارهاي چشمي مانند آب مرواريد (تيره شدن عدسي که در حالت
طبيعي روشن است)ممکن است منجر
به تنبلي چشم شوند.هر عاملي که مانع از تشکيل تصوير واضح کانوني بر
روي شبکيه شود،منجر به تنبلي چشم
در يک کودک مي شود.اگر چشم پزشک آب مرواريد رادر چشم شناسايي
کند،ممکن است براي جلوگيري از شروع
تنبلي چشم،نياز به جراحي باشد.
علائم تنبلي چشم
بعضي از علائم تنبلي چشم که بايد در يک کودک به دنبال آن بود
عبارتند از:
.بينايي
ضعيف در يک چشم و يا ضعف کلي بينايي
.دو
بيني،کج کردن سر يا بستن يکي از چشم ها براي ديدن
.ضعف
درک عمق(سخت شدن قضاوت فاصله نسبي بين اشيا)
.انحراف
به سمت داخل يا خارج در چشم
.سردرد
اگر والدين اين علائم را در کودکشان ملاحظه کنند،معاينه کودک توسط
يک چشم پزشک بسيار ضروري است.
درمان يا اصلاح تنبلي چشم بايد در زودترين زمان ممکن آغاز شود تا
سيستم بينايي کودک بتواند به درستي
تکامل يابد.
تمامي کودکان،بدون توجه به اين که در خطر تنبلي چشم هستند يا
نه،بايد به صورت منظم،تحت معاينه چشم قرار
گيرند.تشخيص و درمان به موقع تنبلي چشم،باعث تغيير حقيقي در زندگي
آينده اين کودکان خواهد شد.
علاوه بر معاينات کودک سالم که بايد براي همه کودکان به محض تولد و
بين سن 6 تا 12 ماهگي انجام شود،
غربالگري بينايي بايد توسط متخصص کودکان يا پزشک مراقبت هاي اوليه
در کودکان در سنين پيش دبستاني
در 3 تا 4 سالگي،انجام شود.
تشخيص تنبلي چشم
تنبلي چشم با مشاهده تفاوت بينايي بين دو چشم يا بينايي ضعيف در هر
دو چشم تشخيص داده مي شود.از آنجايي
که سنجش بينايي در کودکان خردسال دشوار است،چشم پزشک دقت بينايي را
با نگاه کردن به چگونگي دنبال
کردن اشيا توسط يک چشم کودک در هنگام بسته بودن چشم ديگرش،تخمين مي
زند.
با استفاده از تعدادي آزمون که با مشاهده واکنش کودک در هنگام بسته
بودن يک چشم انجام مي شوند،چشم پزشک
مي تواند تنبلي چشم را تشخيص دهد.اگر يکي از چشم ها دچار مشکل باشد
و چشم سالم بسته شود،کودک ممکن
است تلاش کند که از اطراف چشم بند نگاه کند،آن را کنار بکشد و يا
گريه کند.
بينايي ضعيف در يک چشم هميشه به اين معنا نيست که يک کودک مبتلا به
تنبلي چشم است.اين حالت اغلب
مي تواند با تجويز عينک براي کودک بهبود يابد.
همچنين چشم پزشک شما،داخل چشم را با دقت معاينه مي کند تا ببيند که
بيماري ديگري باعث تحت تاثير قرار
گرفتن بينايي شده است يا نه.اين بيماري ها عبارتند از:آب
مرواريد،التهاب(تورم)،تومورها و ساير مشکلات
داخلي چشمي.
درمان
اگر مشکل از نوع انکساري باشد ،ابتدا براي اصلاح خطاي تطابق ،عينک
تجويز مي شود.اگر عينک به تنهايي
بينايي کودک رابهبود نبخشد،در مان بعدي بستن چشم است.(معمولا به
مدت چند هفته تا چند ماه)پوشاندن چشم
سالم کودکان با يک چشم بند،آنها را مجبور مي کند که از چشم ضعيفشان
استفاده کنند.روش ديگر اين است که
بينايي چشم سالم تار شود.اين کار به وسيله قطره چشمي مخصوص و يا
نوعي از عينک انجام مي شود.در اين
حالت در برابر چشم سالم،يک عدسي تار قرار داده مي شود.
حتي بعد از اينکه بينايي چشم ضعيف بازگشت ،بسيار مهم است که بستن
چشم در تنبلي چشم تا چند سال به
صورت گاه گاه انجام شود تا بهبودي حفظ شود.چشم ضعيف تر بايد تقويت
شود تا بتواند به صورت طبيعي ببيند.
تجويز عينک يا انجام جراحي مي تواند علت تنبلي چشم را اصلاح
کند،ولي بايد خود تنبلي چشم را نيز درمان کرد.
چرا بايد تنبلي چشم درمان شود؟
اگر تنبلي چشم درمان نشود،منجر به مشکلات متعددي مي شود:
.ممکن
است در چشم ،آسيب هاي بينايي جدي و دائمي گسترش پيدا کند.
.ممکن
است درک عمق (ديد سه بعدي)از دست برود.زيرا براي اين کار ديد خوب
در هر دو چشم مورد نياز است.
.در
صورت بيمار شدن يا آسيب چشم سالم،بينايي در بقيه عمر ضعيف خواهد
بود.
افرادي که فقط در يک چشم بينايي خوبي دارند،ممکن است در انجام دادن
مشاغلي که قادر به انجام آن هستند،دچار
محدوديت شوند.چشم پزشک مي تواند نحوه درمان را به بيمار آموزش دهد
و به شما و کودکتان در انجام موفق اين
درمان کمک کند.
درمان موفق به موارد زير بستگي دارد:
.تنبلي
چشم چه قدر شديد است.
.درمان
کودک در چه سني شروع شده است.
اگر مشکل سريع تشخيص داده شده و درمان شود،بينايي مي تواند در اکثر
کودکان بهبود يابد.تنبلي چشم در اثر انحراف
چشم يا عيوب انکساري نا برابر ممکن است در طول 9 سال اول زندگي با
موفقيت درمان شود و اکثرا در آينده مجددا
روي نمي دهد.اگر تنبلي چشم تا پس از اوايل کودکي تشخيص داده
نشود،ممکن است درمان موفق نباشد. مطالعات در
اين زمينه بسيار کم است و به خوبي مشخص نيست که درمان چقدر در
بزرگسالان جواب مي دهد. سيستم بينايي در
6 تا 9 سال اول زندگي تکامل مي يابد.ارتباط ضعيف بين چشم و مغز در
طي اين دوران شکل مي گيرد. محققين
در حال بررسي اين موضوع هستند که آيا درمان بزرگسالان نيز نتيجه
بخش است يا خير.
