آمبليوپي ( تنبلي چشم )
پروفسورمحمد
حسین سلطان زاده
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
متخصص کودکان ونوزادان
طی دوره بالینی عفونی از میوکلینیک آمریکا
چشم يکي از بزرگترين نعمت هايي است که خداوند مهربان به انسان
بخشيده است . تحقيقات نشان مي دهد تنبلي چشم يکي از علل نا بينايي
و کم بينايي خفيف تا شديد مي باشد به طوري که تنبلي چشم شايع ترين
علت نابينايي يک چشمي در افراد زير 20 سال و دومين علت کاهش بينايي
در کودکان است . مطالب فوق نشان دهنده اهميت پيشگيري از تنبلي چشم
است. تنبلي چشم کاهش ديد يکطرفه و گاهي دو طرفه است که حتي با
اصلاح عيب انکساري و رفع مشکلات ساختماني چشم برطرف نشده و ادامه
مي يابد.
آمار نشان مي دهد که شيوع آمبليوپي در جهان 2 تا 5 درصد است که در
ايران شيوع اين بيماري 4/1 درصد بر آورد گرديده است.
تنبلي چشم با تشخيص به موقع قابل درمان است
، در حالي که اگر به موقع تشخيص داده و درمان نشود ، فرد را از يک
يا هر دو چشم بسيار کم بينا و نابينا خواهد کرد.
چشمان بعضي از کودکان ، با آنکه سالم و طبيعي به نظر مي رسند اما
از سلامتي و ديد کافي بر خوردار نيستند.رشد
و تکامل مرکز بينايي در مغز ، از دوران جنيني تا حدود 10 سالگي
ادامه دارد ، اما حداکثر سرعت رشد ان تا 3 سالگي است.
نتيجه تکامل دستگاه بينايي ، در اين دوران ، ديد واضح و کامل است.
دراين مدت ، بخصوص در 3 سال اول زندگي ، هر عاملي که باعث اشکال
ديد ، در يک يا هر دو چشم کودک شود ، رشد و تکامل دستگاه بينايي را
متوقف مي سازد و در نتيجه باعث کاهش ميزان بينايي کودک مي شود .
معني اين سخن آن است که امکان دارد چشمي که از نظر ظاهر کاملاً
طبيعي است از بينايي کامل و طبيعي برخوردار نباشد.
در صورتي که اشکال ديد کودک ، قبل از 5 سالگي تشخيص داده شود و تحت
درمان قرار گيرد ، حتي اگر چشم در اين مدت تنبل شده باشد با درمان
به موقع ، بينايي کامل به دست مي آيد. بهترين سن براي درمان
تنبلي چشم زير 5 سالگي است.
هر چه درمان چشم تنبل بيشتر به عقب بيفتد ، احتمال به دست آوردن
بينايي کامل کمتر مي شود ، به طوري که پس از 7 تا 10 سالگي ، درمان
هيچ تأثيري در بينايي نخواهد داشت.
شايعترين عوامل ايجاد کننده " تنبلي چشم " :
1.
در نزديک
بيني ، و آستيگماتيسم ، اگر ديد هر دو چشم بسيار کم باشد ، هر دو
چشم و اگر تفاوت ديد آنها زياد باشد ، چشم ضعيف تر نمي تواند تصوير
واضحي از اشياء دريافت کند و دچار تنبلي مي شود.
2.
اشکالات
مادرزادي در ساختمان چشم ، مانند آب مرواريد ( کاتاراکت ) و پائين
افتادگي پلک باعث مي شود که چشم نتواند تصوير واضحي از اشياء
دريافت کند و به تدريج دچار تنبلي مي شود . در مورد کاتاراکت
بهترين درمان " عمل جراحي " است اگر پس از تولد 3 ماهگي ، هر چه
سريعتر صورت بگيرد ، نتيجه بهتري خواهد داشت . اما پس از 3 ماهگي ،
نتيجه جراحي چندان رضايت بخش نخواهد بود.
3.
لوچي يا "
انحراف چشم " نيز مي تواند باعث دو بيني شده ودر نتيجه تصوير واضحي
روي شبکيه چشم تشکيل نشود. بدين ترتيب مغز به تدريج براي حذف دو
بيني ، تصوير چشم منحرف را حذف کرده و تنبلي چشم ايجاد خواهد شد.
پيشگيري و درمان :
تنها راه
پيشگيري از " تنبلي چشم " تشخيص به موقع عوامل ايجاد کننده آن است
و از آنجا که بسياري از اين عوامل براي خانواده ها نا شناخته است ،
چشم همه کودکان بايد حداقل 3 بار قبل از دبستان در زمان هاي مختلف
معاينه شود:
1.
3 تا 4
ماهگي
2.
2 تا 3
سالگي
3.
5 تا 6
سالگي
همچنين اگر
کودکي انحراف چشم دارد ، والدين بايد به محض تشخيص ، او را نزد
متخصص برده و تحت درمان قرار دهند.
درمان
تنبلي چشم ، معمولاً بستن چشم سالم است ، تا چشم تنبل به کار بيفتد
و تنبلي آن برطرف شود . مدت بستن چشم را ، متخصص تعيين مي کند و در
فواصل مشخص نيز بايد به وسيله متخصص معاينه شود . اما گاهي اوقات
براي درمان عينک و در بعضي موارد ، جراحي توصيه مي شود. اگر تنبلي
چشم بر اثر بيماري هاي مادرزادي مانند آب مرواريد ، پائين افتادگي
پلک يا عيوب ساختماني ايجاد شده باشد ، بايد قبل از 3 ماهگي درمان
شود و اگر به علت هاي ديگر به وجود آمده باشد ، درمان قطعي و موثر
تا قبل از 5 سالگي امکان پذير است و پس از آن درمان معمولاً نتيجه
خوبي ندارد . گاهي اوقات نتيجه درمان چند سال است. در اين صورت
والدين کودک بايد استقامت ، پشتکار و حوصله لازم را داشته باشند و
از رفت و آمد مرتب نزد متخصص و ساير مشکلات جنبي آن خسته نشوند.
بنابراين
پيگيري درمان و رعايت تمامي توصيه هاي متخصص تا سن 10 سالگي ضروري
است.
والدين عزيز:
با رعايت
نکات زير ، به سلامت بينايي فرزندانتان کمک کنيد :
1.
قبل از
دبستان ، 3 تا 4 ماهگي ، 2 تا 3 سالگي و 5 تا 6 سالگي جهت معاينه
چشم کودک خود اقدام کنيد.
2.
در صورت
مشاهده انحراف ( لوچي ) در چشم کودک ، او را نزد متخصص ببريد.
3.
اگر متخصص
توصيه کرد چشم کودکتان را ببنديد ، طبق دستور او عمل کنيد ( چشم
کودک را کمتر يا بيشتر از زمان تعيين شده ، نبنديد).
4.
در صورت
تجويز عينک توسط متخصص ، کودک را به استفاده دائمي از آن تشويق و
طبق دستور عمل نماييد.
5.
در صورت
تشخيص تنبلي چشم ، حتمأ تا پايان 10 سالگي پيگير وضعيت بينايي و
تغييرات عيوب انکساري چشم کودک باشيد.
