مصاحبه پروفسور سلطان زاده در تاریخ اول آبان 93
توسط رحمان احمدی از روزنامه ایران و سایت شفا انلاین
استاد دانشگاه علوم پزشکی شهيد بهشتی ومتخصص کودکان و نوزادان
تشریح کرد:
رازهای تغذیه کودکان
تاریخ انتشار: ۰۳
آبان ۱۳۹۳ - ۰۹:۴۹
شفاآنلاین :تغذيه صحيح واستفاده ازالگوهای غذایی مفید ازجمله
عواملی است که نقش مهمی درتامين سلامت ورشد کودکان داردبه طوری که
رعایت اصول آن در سال های اولیه زندگی می تواندسلامتی آنها رادر
بزرگ سالی تامین کند.اهمیت پیروی از الگوی درست تغذیه به اندازه ای
است که کارشناسان آن را عامل مهمی در یادگیری، فعالیت و سلامت جسم
و روان کودکان می دانند.
به گزارش شفاآنلاین ،امادر
سالهای اخیررواج مصرف تنقلات وخوراکی های آماده میان کودکان و دانش
آموزان موجب شده نه تنهاچاقی آنهاافزایش یابد، بلکه سلامتی آنها
نیزبه مخاطره بیفتد ،متخصصان تغذیه معتقدند مصرف غذاهای آماده وبی
ارزش سلامتی کودکان مختل کرده و باعث بروزمشکلات زیادی برای آنها
می شود.
ازآنجا که آگاهی از اصول تغذیه یکی ازضرورت های اساسی برای خانواده هاست،به
منظور آشنایی بااصول صحیح تغذیه کودکان با پروفسورمحمدحسین سلطان
زاده، استاد دانشگاه علوم پزشکی شهيد بهشتی و متخصص کودکان و
نوزادان گفت وگویی انجام داده ایم که می خوانید.
*آقای دکترسلطان زاده ، براي اين که كودكان سالم داشته باشیم،
والدين چه اصولي را بايد رعايت كنند ؟
براساس تعریف سازمان بهداشت جهانی سلامت عبارت است از رفاه کامل
جسمی ، روانی واجتماعی است تا انسان ها توانائی ساختن یک زندگی پر
بار از نظر اقتصادی واجتماعی پیداکنند ، نوزادی که متولد می شود
مغزش دارای صد ها بیلیارد سلول عصبی است ، دنباله های سلول های
عصبی مزبور آن چنان به یکدیگر متصل هستند که تعداد اتصالات آنها از
مرز تریلیون ها می گذرد ، این شبکه پیچیده از بدو تولد ، دارای
استعداد غیرقابل وصفی برای آموزش دیدن وپرورش یافتن است ، بی توجهی
به چنین میزان از آمادگی مغز انسان در مراحل اول زندگی موجب شده
است که 200 میلیون کودک در سراسرجهان از این استعداد شگرف بی بهره
بمانند که خسران عظیمی را برای آینده کودکان ، خانواده ها وجامعه
به دنبال دارد ، نگران کننده تر ، وضعیت کودکانی است که در خانواده
های پر مخاطره به دلیل بد آموزی ها وبدرفتاری ها به دامان بزه کاری
، جرم وجنایت می افتند ، در حالی که آموزش صحیح به والدین ، مربیان
مهد کودک ها ومعلمین پیش دبستانی ومدارس در زمینه رفتار وتعامل با
کودکان می تواند نسلی تیز هوش تر ، سالم تر وتوانمندتر را به جامعه
هدیه کند که نتیجه آن چیزی جز اعتلای جایگاه کشور عزیزمان نخواهد
بود .
براي این که کودک سالمی داشته باشیم، به چند نکته بايستي توجه شود
،تغذيه، ورزش، بيماري های عفونی و پيشگيري‌هاي كه بايد انجام شود،
رشد وتکامل ، پيشگيري از بيماري‌هاو واكسيناسيون مسائل بسيار مهمی
است که بایدرعایت شود. شاید اصلی مهم تر از پیشگیری از بیماریها
نباشد که این امر مهم با واکسیناسیون برعلیه بیماریها نقش مهم
دارد.
تغذيه در زندگي كودك خيلي اهميت دارد، قبل ازاین که مادر باردار
شودیا زمانی که بارداراست، بايستي به غذايي كه مي‌خورد ،توجه داشته
باشد ،همچنین برای دوران بارداری هم بايد غذاهاي بخصوصی در نظر
گرفته شود، چون خانمي كه باردار است برای يك نفر غذا نمي‌خوردبرای
دو نفرغذا مصرف می کند. چربی هائی که مادر در زمان بارداری مصرف می
کند می تواند بر عملکرد مغز جنین تاثیرگذار باشد ، هفته های اول
بارداری وسه ماهه آخر حاملگی زمانی است که دستگاه عصبی در حال شکل
گرفتن است ونقش مهمی بر روی سیستم اعصاب وآلرژی ، آستم ، بینائی ،
پرخاشگری ، پیش فعالی ، عصبانیت وفشار خون دارد .
از سوی دیگر، وقتي بچه متولد مي‌شود، بایدشير مادر مصرف كند
،شيرمادر براي رشد و تكامل بچه ضروری است يعني اولين دوز
واكسيناسيون مربوط به «آغوز» است، آغوز گران ترین قطره در جهان است
بچه بايد لحظات اول تولد، شير مادر بخورد.اين كار باعث مي‌شود كه
از مرگ نوزاد پيشگيري شود، تغذیه در ساعت اول تولد وتغذیه انحصاری
با شیر مادر در شش ماه اول تولد می تواند جان بیش از یک میلیون
نوزاد را حفظ کند، آيات مختلفي هم در قرآن هست كه شير مادر بهترین
است، لازم است بچه دوسال شير مادربخورد، ولي توصيه مي‌كنيم، شش ماه
اول تولد، تنها شير مادر مصرف شود و هيچ چيز حتي آب هم به بچه داده
نشود، قنداب و...چیزهای مختلفي كه بعضي‌ها به بچه مي‌دهند را توصيه
نمي‌كنيم،خدا شیرمادر راطوري قرار داده كه اول شير يك مقدار آبكي
است و همين آبكي بودن، تشنگي بچه برطرف را می کند،بعد چربي
شیرزيادتر می شودواين باعث سيری بچه می شود.
* شيرمادر چه مزايايي دارد؟
منافع شیر مادر آنقدر زیاد است که نمی توان همه را در اینجا بیان
کرد ، ولی کاهش عفونت های گوارشی بخصوص اسهال واستفراغ ، عفونت های
تنفسی ، کاهش عفونت های ویروسی ،باکتریال وقارچی به علت عوامل
اختصاصی وغیر اختصاصی شیر مادر است ، تکامل مطلوب شیرخوار ، رشد
وتکامل مغزی ، افزایش هوش کودکان ، کاهش آلرژی وآستم ازجمله
آنهاست.
يكي دیگر از مزايايش اين است كه خيلي زود هضم مي‌شود ، چون زود هضم
مي‌شود بچه زود گرسنه شده و گريه مي‌كند يعني نيم ساعت بعد از
اين‌كه شير خورد دوباره، گريه مي‌كند، مادر فكر مي‌كند كه بچه
بيشتر از نيم ساعت سير نبوده يا شيرش آبكي است يا موادي كه لازم
است در داخل شيرنبوده كه نتوانسته تحمل كند ، بعد از نيم ساعت گريه
مي‌كند، در حالي كه اينطور نيست به خاطر هضم زیادی که شیرمادر
داردباعث گرسنگی بچه می شود.
برعكس شيرخشكی كه مادر به بچه مي‌دهد، معمولاً چون براحتی هضم
نشده و 4 ساعت طول می کشد،مادر احساس مي‌كند، بچه شيري که از
اوخورده،كم بوده ، در نتیجه به طرف شير خشك مي‌رود ،در حالي كه دير
هضم بودن شيرخشك ،باعث مي‌شود بچه گريه نكند.
*
زماني كه مادر بچه را شير مي‌دهد،آیا تغذيه خود مادردرشیردهی اثر
دارد؟
بلي، تغذيه در شيرمادر تأثير دارد، شيرمادر راخدا طوری قرار داده
که تركيبات کاملی دارد، يعني موادي كه لازم است داخل شيرمادر باشد
از ذخاير بدن مادر مي‌گيرد، مثلاً اگر بچه به اسيدهایي چرب ضروري
نياز داشته باشد از مغز مادر برداشت مي‌شود، حتي در دوره جنيني نيز
به همین صورت است. براي این که بچه‌ها به اندازه كافي اسيدهاي چرب
داشته باشد، از مغز مادر برداشت مي‌كند.
بنابراين تغذیه در شيري كه ترشح مي‌شود، مهم است وقتي به اندازه
كافي غذا نخورد ممكن است شير ترشح نشود یا به اندازه كافي شير
نداشته باشد.
* با توجه به هشدارهایی که هرروز متخصصان سلامت می دهند، چرا
برخي مادران هنوزهم تلاش دارند از شيرخشك استفاده كنند؟
اين تصور باطلي است كه مادرها دارند، اطرافيان خيلي مهم هستند،
مادربزرگ، پدربزرگ. بچه زماني كه گريه مي‌كند بلافاصله مي‌گويند،
گرسنه است ، شيرخشك مي‌گيرند و عادت به آن از همانجا شروع مي‌شود.
گاهي اوقات ممكن است اين مسأله از سوي پرستارها و گاهي هم از
پزشكان باشد، گاهي پزشكان فكر مي‌كنند كه بچه به اندازه كافي شير
ندارد، وقتي شيرخشك به بچه داده مي‌شود کم کم به شيرخشك‌عادت می
کند و شيرمادر كمتر ترشح مي‌شود.
مكيدن است كه باعث ترشح شير مي‌شود و مادر مرتب بايد سينه خود را
دهان بچه بگذارد تا «مك» بزند،بچه هر مكي كه به سینه مادرمي‌زند
رفلكسی به مغزمی دهد و باعث ترشح «پرولاکتين» و شير مي‌شود.
* بچه‌هايي كه از شيرخشك استفاده مي‌كنند، در آینده دچار چه
مشکلاتی می شوند؟
بچه‌هايي که از شيرخشك استفاده مي‌كنند، 10 يا 15 مرتبه در سال
بيشتراز آنهایی که از شیر مادر استفاده کرده اند به اسهال
وعفونت‌هاي گوارشي دچار می شوند ، يا 7، 8مرتبه بيشتر ، به
عفونت‌هاي تنفسي مبتلاشده و بستري می شوند.چون مواد ايمني كه داخل
شير مادر است مي‌تواند، براي ميكروب‌ها، ويروس و قسمت های مختلف
مؤثر باشد و از بيماري‌هاي مختلف پيشگيري كند.
* بچه تا چه سني بايد شيرمادر بخورد؟
همانطوريكه عرض كردم،بچه در 6 ماه اول ، بايدفقط شير مادر
بخورد،بهتر است آب هم داده نشود، از 6 ماهه دوم، بعدازشيرمادر
توصيه می شودغذا نیزشروع می شود که خيلي اهميت دارد.
بعد از اين كه 6 ماه تمام شدو180 روز از تولد گذشت اولين غذايي كه
مي‌دهيم، فرني است،درست کردن فرني هم به اين ترتيب است ، آرد برنج
دوتا قاشق مرباخوري، شكر نصف قاشق و شيرمادر 5 قاشق ،زير يك سال
شیرپاستوريزه قدغن است، اما برای تهیه فرنی می شود استفاده کرديا
اين‌كه 120 سي سي شيرمادر را يك دقيقه می جوشانيم ،اگر آبش كم شد،
آب جوشيده خنك شده داخل آن مي‌ريزيم با دوقاشق آرد برنج و نصف قاشق
شکرتا به 120 سي سي برسد، يك مقدار حرارت مي‌دهيم، وقتي قوام
پيداکرد، آن فرني است.
* فرني چه زمانی باید به بچه داده شود ؟
فرني را به اين ترتيب شروع مي‌كنيم ، درمرحله اول، شير مادر به بچه
مي‌دهيم تا سير شود، بعد اگر آب خواست (تا شش ماه آب نبايد بخورد،)
اگر آب خواست مي‌توانيم آب بدهيم، بعد از تغذيه با شير مادر ، يك
قاشق مرباخوري ظهر (5 سي سي) از اين فرني كه درست كرديم به بچه
مي‌دهيم.
روز دوم: ظهر و عصر يك قاشق از اين فرني كه درست كرديم، بعد از
تغذيه با شيرمادر به بچه مي‌دهيم به عبارتي اولويت باشيرمادر است.
روز سوم، ظهر ، عصر و شب هر وعده يك قاشق بعد از شيرمادر به بچه
فرني مي‌دهيم.
روز چهارم، صبح، ظهر، عصر، شب يعني مي‌شود 4 تا قاشق مرباخوري بعد
از شيرمادر به بچه فرني مي‌دهیم.
بعضي از مادرها همان روزهاي اول مي‌آيند نصف پياله فرني مي دهند ،
بعد مي‌گويند، بچه من غذا نمي‌خورد، استفراغ مي‌كند، نفخ مي‌كند
،درست است، بچه هنوز معده‌اش عادت ندارد، اگر نكاتي كه براي شروع
تغذيه با شیرمادرمي‌گوييم مادر رعايت كند معمولاً بچه هيچ مشكلي
پيدا نمي‌كند.
روز پنجم، دو تا قاشق صبح، ظهر، عصر، شب يعني 8 تا قاشق بعد از
شيرمادر به بچه فرني مي‌دهیم، روز ششم و هفتم يعني آخر هفته اول 3
قاشق صبح، سه قاشق ظهرسه قاشق عصر و سه قاشق شب يعني 12 قاشق بعد
از شيرمادر به بچه غذا مي‌دهيم .
هفته دوم، حریره بادام به بچه مي‌دهيم، البته حريره بادام را
زودتر مي‌توانيم شروع كنيم، حريره بادام را نيزبه همان ترتيبي كه
براي فرني گفتيم،دو تا قاشق آردبرنج، نصف قاشق شكر و 120 سي سي شير
پاستوريزه‌اي كه يك دقيقه بجوشد. 5 تا بادام را شب خيس مي‌كنيم و
پوست‌اش را در مي‌آوريم سپس خرد كرده با شير مخلوط مي‌كنيم ، حرارت
مختصري هم مي‌دهيم كه قوام آن بالاتر از شيرمادر شودکه این حریره
بادام می شود.
باز مثل نكاتي كه قبلااشاره شد، از يك قاشق شروع ويواش يواش در عرض
يك هفته به سه تا قاشق مي‌رسانيم، اول هم مثل قبل بچه بايد شيرمادر
بخورد.
از هفته بعدنیز مي‌توانيم سوپ را شروع کرده و سوپ ماهيچه درست كنيم
كه شامل ماهيچه، برنج، هويج و سبزي است كه سبزي آن نيز گشنيز،
جعفري، لوبياسبز، كدو، كرفس و يا چيزهاي مختلف مي‌تواند،باشد،
منتهي روزهاي اول بايستي هر سه روز يكي از اين سبزي‌ها را بریزیم
كه اگر بچه حساسيتي دارد متوجه شويم، بعد از اين‌كه همه اینها را
امتحان كرديم و مشكلي پيش نيامد، مي‌توانيم آنها را مخلوط و با
آنها سوپ درست كنيم.
هفته سوم يا آخر هفته دوم، سوپ ماهيچه كه شامل ماهيچه ، برنج،هویج
و سبزيجات است به بچه مي‌دهيم، باز هم از يك قاشق شروع مي‌كنيم تا
بچه يواش يواش معده‌اش به آن عادت كند.
زير يك سال خيلي اهميت دارد،چهار چيز براي بچه‌ها قدغن هست ،نمك،
عسل، سفيده تخم مرغ و اسفناج نباید به بچه داده شود.
ماه هفتم متنوع‌تر مي‌توانيم به بچه غذا بدهيم با زرده تخم مرغ می
توانیم شروع کنیم ،زرده تخم مرغ هم در شروع باید سفت باشد،زرده
رابه اندازه یک نخود برداشته با یک ذره شیر یا آب مخلوط وبه بچه ها
داده می شود،چون اگر همینطوری به بچه داده شود به علت سفتی در گلوی
بچه گیر می کند،هر روز به اندازه یک نخوداضافه می کنیم.
در ظرف یک هفته می تواندبه زرده کامل برسد،که هر روز نصف آن را می
دهیم یا یک روز در میان یک زرده کامل به بچه می دهیم. سوپ نخود
فرنگی،رشته فرنگی ،سوپ ماش ،حلیم گوشت و برنج ،پوره سیب زمینی
،پوره هویج،پوره کدوحلوایی را هم می شود از ماه هفتم برای بچه شروع
کرد.
* با توجه به توضیحات کاملی که اشاره کردید،بچه های ایران
چقدراز شیر مادر استفاده می کنند؟
این برمی گرددبه زمانی که جناب آقای دکتر مرندی وزیر بهداشت ودرمان
بودند واقعا برای شیر مادر اقدام خیلی جدی انجام دادند واولین
استارت ترویج تغذیه با شیر مادر را زدند ودر زمان وزارتشان به
بهداشت مملکت خدمت کردند، واکسیناسیون به بهترین شکل در تمام کشور
انجام شد ، انجمن تغذیه با شیر مادر تشکیل دادند،کتاب هایی نوشته
شد،برای دانشجویان،رزیدنت ها،پزشکان،سمینارهای مختلفی تشکیل شد،این
کارها موجب شد، مردم به اهمیت شیر مادر پی ببرندوکشور در این زمینه
خیلی پیشرفت کردومصرف شیر خشک کاهش یافت ،افزایش شیر مادر افق
روشنی را نشان داد ،در نتیجه شاهد کاهش مرگ ومیر کودکان ونوزادان
شدیم.
زمانی تمام تخت بیمارستان های کشورازکودکان از بیماران اسهالی
وتنفسی پر بود ، سالهای 40 تا 44 که من در سال های آخر پزشکی بودم
، اسهال آنقدر زیاد بود که در بیمارستان ها تخت نبود ،بچه
هارادوتادو تا وگاهی سه تایی روی تخت و حتی گاهی روی زمین می
خواباندند،قبل از انقلاب وضع بیمارستان ها در مورد کودکان مثل جنگ
بود.
متاسفانه در سالهای اخیر مجددا شیر خشک رونق پیداکرده ومصرف شیر
مادر سیر نزولی به خود گرفته است که جای تاسف دارد . جادارد در این
باره فرهنگ سازی شود ، فرهنگ سازی سه جنبه معرفی ، آموزش ، تبلیغ
وتشویق دارد .
* آیا وضع ایران در استفاده از شیر مادر نسبت به گذشته بهترشده
است؟
بلی ،چون آن زمان آنقدرشیرخشک تبلیغ می شدکه شیر مادر کمتر استفاده
می شد، تصور می شد آنها یی که فقیر هستند،معمولا از شیر مادر
استفاده می کنند،کسانی که می خواستند بگویندوضعمان خوب است،همه شیر
خشک می دادند،در اصل داشتندبه بیماری بچه ها کمک می کردندتا بچه
مریض شود.بعداز این که استفاده از شیر مادر زیاد شد بخش اطفال
بیمارستان ها کم کم خالی شد،حتی بعضی بیمارستان ها به دلیل نبود
اطفال مریض ،بخش اطفال را تعطیل کردند،چون به خاطر استفاده از شیر
مادرکاهش پیدا کرده بود.
در حال حاضر نیز بیماری های عفونی، اسهال شدیدکه مرگ زا بود در بچه
ها ،مشاهده نمی شود چون بیشتر مادرها هم به این مساله توجه کردندکه
شیر مادر چه اهمیتی دارد.نه تنها در ایران در دنیا هم به آن توجه
کردند ،افتخار ما این است که ابن سینا در حدود یک هزار سال پیش
راجع به اهمیت شیر مادر در کتاب قانون چهار فصل در باره نوزادان
وشیرمادر نوشته است.
البته قبل ازابن سینا در اسلام نیز چنین بحث هایی بوده است،آیه
233سوره بقره راجع به شیر مادرواهمیت آن است. آیه 15 سوره احقاف ،
آیه 7و 12 سوره قصص ، آیه 14 سوره لقمان همه در اهمیت شیر مادر است
.
وضع تغذیه نوزادان وکودکان در کشور چگونه است ؟
در بعضی نقاط ممکن است برخی مواد غذایی را خانواده ها کمبود داشته
باشند،یعنی آن مقداری که از نظر پروتئین،کربوهیدرات،چربی
و...بایدبه بچه برسد ،ممکن است به آن صورت نبوده وکمبود داشته
باشد،در بعضی جاها برعکس زیادتر از حد معمول باشد که چاقی پیش
بیاید.
نکته دیگر فست فودها،چیپس وپفک و...که بچه ها این روزها زیادی مصرف
می کنند،اینها جلو تغذیه اصلی را می گیردو یک سوتغذیه برای بچه ها
بوجود می آورند،در نتیجه بچه ها چاق شده ووزنشان زیادتر از حد
معمول می شود .
شما به سوتغذیه اشاره کردید چند درصد کودکان ما دچار سوتغذیه
هستند؟
آمار سوتغذیه دربررسی سال 1369،در پسران 10-15 درصد ودردختران 17تا
23 درصد ودر آمار 1374 در تحقیق دانشگاه شهید بهشتی 4-5 درصد بوده
است ، عدم تکافوی غذا ، عفونت ها ، انگل ها ، کمبود ریز مغذی ها ،
فرهنگ غلط تغذیه ، فقر ،سوء تغذیه از علل مهم سوء تغذیه مرگ ومیر
کودکان است وبیماریهای دیگر راهم وخیم تر می سازد
ممکن است وزن بچه ها کمتر از حد معمول بوده و"ادم" داشته
باشند.اینها آنهایی هستند که موادغذایی به بدنشان کم رسیده ،عده ای
هم هستندکه زیادتر از حد معمول رسیده که چاق هستند که هر دو آنها
سوتغذیه است ،فرقی نمی کند.
وضع کشور در این زمینه چگونه است؟
در سالهای اخیر چاقی افزایش پیدا کرده است ، چاقی یکی از معضلات
تمام دوران زندگی چه درکودکی وچه دربزرگسالی است بعضی آمار ها 11
حتی تا 27 درصد ذکر شده است ، عوامل مختلفی مانند دریافت مواد
غذائی بیش از اندازه ، میزان فعالیت جسمانی ، وجود مشکلات ودعواهای
خانوادگی ، عوامل وراثتی و ژنتیکی ، رفتار های غلط تغذیه ای ، مهم
تر از همه فست فود ها ، چیپس ، پفک ، نوشابه ها ، کم تحرکی ،
تلویزیون ، اینترنت ، بازی های رایانه ای در بروز چاقی موثر است ،
با ایجاد چاقی عوارض متعددی گریبانگیر کودک می شود ، مسائل روانی
واجتماعی مسخره شدن توسط هم سن وسالان ، جلوافتادن سن استخوانی ،
اختلالات عصبی وتنفسی ، آپنه در خواب ، قلبی و عروقی ، فشار خون ،
اروتوپدی ، متابولیک مثل دیابت ، افزایش چربی های خون در بروز چاقی
کودکان موثر است .
چاقی چیست وچرا کودکان به آن دچار می شوند؟
نباید گذاشت کودکان چاق شوند ، چون درمان آن کار دشواری است به هر
حال آموزش ، اصلاح رفتار کودک ، ورزش ورژیم غذائی مناسب ، آموزش به
والدین که کودک را سرزنش نکنند از نکات برجسته است ، تغذیه مناسب
ومفید ، محدود کردن مصرف موادی مانندچیپس ، غذاهای سرخ کردنی ،
محدود کردن مصرف شیرینی ها وغذاهای غنی از قند وجایگزینی آنها با
میوه های تازه ویا خشک شده ، غلات همراه با شیر ، محدود کردن دفعات
صرف میان وعده ها ، مصرف سبزی ها در تمام وعده های غذائی ، البته
اگرتمام افراد خانواده از این توصیه ها رعایت کنند نتیجه بهتری
گرفته خواهد شد .
برای تغذیه صحیح کودکان چه اصولی باید رعایت شود؟
میزان موادی که باید به بدن بچه ها برسد،معمولاکربوهیدرات
55درصد،چربی 30درصد،پروتئین 15درصد است،یعنی این میزان بایدبه مواد
غذایی مختلف تقسیم شود،میو ه ها،سبزیجات ،مواد قندی ،گلاسیدی ،ماهی
،گوشت قرمز ،سفید،مواد معدنی،ویتامین ها،چربی هاو...اینها مواد
غذایی باید باشد که برای بچه ها در نظر بگیریم.
با توجه به این که مدارس تازه بازگشایی شده خانواده ها برای میان
وعده بچه ها چه چیزهایی را باید رعایت کنند ؟
تو صیه می کنم ،دانش آموزان شکلات ،شیرینی،نوشابه های گاز
دارولواشک،یخمک،پاستیل، ساندویچ، سوسیس ،کالباس، کمتر مصرف کنندچون
علاوه برنداشتن ارزش غذایی باعث پوسیدگی دندانشان هم می شود .
نکته دیگر این که بچه ها در مدرسه از افراد غریبه مواد غذایی
نخرند،ممکن است آلوده وخطرناک باشد،سعی کنند موادغذایی را به
اندازه نیازی که دارند مصرف کنند،قبل از خوردن غذادست های خودرا با
آب وصابون بشویند،وقتی می خواهند خوراکی در مدرسه تهیه کنند حتما
به تاریخ مصرف مواد خوراکی توجه کنند.
صبحانه بچه های مدارس باید نان پنیر گردو،کره مربا،تخم مرغ همراه
با یک لیوان شیرباشدکه یک صبحانه خوب است.
همچنین میان وعده هایی که برای بچه های مدرسه مناسب است میوه های
تازه خشکبارمثل کشمش،خرما،انجیر،پسته،بادام،گردو توت خشک،نان
وپنیروگردو نان تخم مرغ،شیر وکیک ،شیروکلوچه،ساندویج مرغ،عدسی
باشد،گاهی اوقات بستنی هم می توانددر رژیم غذاییشان باشد،مصرف میوه
هایی که حاوی ویتامین سی هستندبهتر است، ،روزانه دو، سه لیوان شیر
60 تا 120گرم گوشت ،4عدد میوه ومقدارمناسبی هم سبزی، نان ،غلات
مصرف کنند،اینها چیزهایی است که باید رعایت کنند.
بچه ها ی مدارس چند وعده باید غذا یا خوراکی مصرف کنند؟
بچه های دبیرستان دوره رشد ونموخود را می گذرانند،با توجه به ذائقه
قوی بودن عضلات وپوست، دوست دارند بیشتر خارج از خانه
غذابخورندونوجوانی هم زمان رشد وهم تغییر عادت های غذایی است.
صبح ،ظهر،شب،غذای عادی است و10صبح و4بعد از ظهر هم زمان میان وعده
غذایی است،که باید بخورندیعنی 5وعده در شبانه روز بایدغذا
بخورند،چیزی که خیلی مهم است،در دوران بلوغ احتیاج است،سبزی ها
ومیوه ها ،انواع گوشت،حبوبات،لبنیات وغلات در سبد غذایی شان
باشد،مادرها باید به همه گروههای غذایی توجه کنندکه اینها را داشته
باشند.
امادر این میان ، ممکن است ،کمبودهایی هم دربچه ها بوجود بیایدکه
یکی آهن ودیگری ویتامین دی است بخاطر این که خانه ها آپارتمانی شده
وبچه ها کمتر آفتاب می بینند،حتی مدرسه ها هم آفتاب نمی بینند،چون
ویتامین دی از آفتاب تامین می شود ،بچه هایی که امروز به ما مراجعه
می کنندمی بینیم که ویتامین دی آنها پایین است لازم است ویتامین
استفاده کنند.
کمبود ویتامین "دی" باعث چه بیماری هایی می شود؟
کودکانی که کمبود ویتامین دی دارندبیشتر راشیتیسم می گیرندو
استخوانهایشان نرم می شود،امروزه این در افراد بالغ به صورت
استئومالاسی دیده می شودکه خیلی هم زیاد شده ،بیشتر هم بچه ها وهم
بزرگترها را گرفتار می کند،بیشترآزمایشاتی که می کنیم، متوجه می
شویم که ویتامین دی آنها پایین است سعی می کنیم با تجویز داروهای
مختلف کمبود آنها را تامین کنیم،یا می گوییم جلو آفتاب بروندتا
ویتامین دی آنها تامین شود.
شما به کمبود آهن اشاره کردید،آهن چه نقشی در رشد بچه ها دارد؟
بچه هایی که مدرسه ای هستندآهن خیلی در رشدآنها اهمیت دارد،معمولا
در میان پسران ودختران به ویژه در دختران کمبود آهن شایع است.
کمبود آهن در نوجوانان دختر وپسر حدود 23 درصد ذکر شده که از پیامد
های آن می توان به کاهش بهره هوشی در حدود 10 امتیاز ذکر کرد ،
کاهش قابل توجه در پیشرفت تحصیلی وضعف جسمانی وخستگی رنج آور در
مردان وزنان بزرگسال می توان اشاره کرد وحتی کاهش قدرت تولید می
شود . در دخترها با توجه به ارگانیزمی که دارنداز نظر آهن ،
ویتامین سی ، آ وکلسیم، معمولا برای این که کمبودی پیش نیایدلازم
است غذاهایی که غنی از ویتامین سی، آ ،وکلسیم مثل جگر قلوه ،گوشت
قرمز، است ،داده شودوهمزمان مصرف میوه های حاوی ویتامین سی برای
جذب آهن ضروری است.
کمبود آهن ،شایعترین کمبودریزمغذی ها در دوره نوجوانی است، براساس
گزارش سازمان بهداشت جهانی 27 درصد از نوجوانان در کشورهای مختلف
فقر آهن دارند ،نوجوان دختر وپسر به علت رشد سریع وافزایش حجم خون
وتوده های ماهیچه ای نیازشان به آهن افزایش پیدا می کند،شروع
قاعدگی دردخترها، موقع نوجوانی باعث افزایش نیاز آنها به آهن می
شود،نیاز آهن درپسرها به علت رشد زیادوهمچنین در دختر ها به علت
شروع قاعدگی باعث افزایش نیاز آنهابه آهن می شود، کمبود در نتیجه
بیماری های مزمن واختلالاتی که منجربه سوجذب آهن می شود،ممکن است
باعث کمبودآهن شود.
چه بیمارهایی باعث جذب نشدن آهن می شود؟
بیماری هایی عفونی مثل مالاریا وبیماری های انگلی در جذب آهن خیلی
تاثیر گذارهستند.
کمبود آهن باعث چه اختلالاتی می شود؟
درنوجوانهاباعث بروز اختلالات خلق وخومی شود یعنی پسرودختر بچه
هایی که کمبودآهن دارند،بیشتراختلالات خلق وخویی دارند، تکالیف
مدرسه را خوب انجام نمی دهند، فعالیت های فیزیکی آنها نیز کاهش
پیدا می کند ،دردرس خواندن آنهاتاثیر گذار است، حرف های معلم خود
را متوجه نمی شوند.
خانواده از کجا متوجه شوند که بچه شان کمبود آهن دارد؟
باید آزمایش دوره ای انجام شود، معمولا بچه هارادر یک سالگی
،5سالگی آزمایش های کامل می شوند،آهن،کلسیم،ویتامین دی
،تیروییدو....آنها را بررسی می کنیم ،همینطوری که که دربزرگسالان
چکاب انجام می شود در بچه ها هم چنین آزمایشاتی وجود داردکه ببینیم
وضعیت بچه ها چگونه است.
از ریز مغذی های دیگر روی اهمیت بسزائی دارد، کمبود روی حدود 30 در
صد است وموجب بی اشتهائی ، بیحالی ، اختلال چشائی ، وقفه رشد
وکوتاه قدی ، اختلال در سیستم ایمنی ، تاخیر در بلوغ جنسی ، اختلال
در راه رفتن ، ریزش مو دارد
اشخاصی که بالای 50 سال سن دارند معمولا لازم است هر 6ماه
آزمایشاتی را انجام دهندآیا در کودکان همچنین آزمایش هایی لازم است
؟
قبل از بیماری باید این کارهاانجام شود ، زمانی که بچه متولد می
شود، لازم است آزمایش های غربالگیری ، تیروئید ، فاویسم ، فنیل
کتونوری ، گالاکتوسمی ، بیماری شربت افرا وزردی انجام پذیرد ، آنها
راتحت نظر می گیریم در سال اول، ماه به ماه به عبارتی ماهی یکبار
از نظر قد، وزن ،رشدو... کنترل می کنیم، اگر آزمایشاتی لازم شد ،می
نویسیم ،اگرلازم نبود دریک سالگی حتما یک چکآپی انجام می دهیم در
دو یا سه سالگی هم یک چکاپ کلی برایش انجام می دهیم،در پنج سالگی
وقبل از مدرسه هم همینطور،طی آزمایش هایی آهن
،تیرویید،کلسیم،ویتامین دی وکم خونی وعفونت ادراری و...رابررسی می
کنیم یعنی چکاپ ها برای این است که ببینیم اگر مساله ای
دارند،پیشگیری شود.
برای تغذیه صحیح کودکان چه اصولی باید رعایت شود؟
میزان موادی که باید به بدن بچه ها برسد،معمولاکربوهیدرات
55درصد،چربی 30درصد،پروتئین 15درصد است،یعنی این میزان بایدبه مواد
غذایی مختلف تقسیم شود،میو ه ها،سبزیجات ،مواد قندی ،گلاسیدی ،ماهی
،گوشت قرمز ،سفید،مواد معدنی،ویتامین ها،چربی هاو...اینها مواد
غذایی باید باشد که برای بچه ها در نظر بگیریم.
وضع معلولیت کودکان کشورچگونه است ،مهمترین دلیل معلولیت کودکان در
ایران چیست؟
با توجه به بررسی هایی که در حین بارداری انجام می شود، معمولا سعی
می کنند بچه هایی که مشکل داشته باشنددر همان هفته های اول سقط
شوند،متاسفانه گاهی اوقات با وجود همه کنترل ها، مواردی را داریم
که سندرم داون دارند متوجه نمی شوند، در آن موقع هم پدر ومادروهم
جامعه باید رنج بکشد،هزینه های مختلفی باید برایشان صرف شود.
در حال حاضردر حین بارداری چکاپ هایی کامل انجام می شود،اگر لازم
باشد،پس ازاینکه بیماری از سوی چند پزشک بررسی وتایید شد،به ختم
حاملگی اجازه می دهندتا بچه معلول نباشد،ولی گاهی اوقات هم بچه 4،5
ماهه شده وبه دلیل این که دیر تشخیص داده شده ، بچه معلول می شود و
والدین قبول می کنند که بچه معلول متولد شود.
ازدواج های های فامیلی در این زمینه چقدر نقش دارد؟
خیلی تاثیر داردموارد زیادی ازدواج های فامیلی داریم که باعث
بیماری های مختلف ومشکلاتی برای بچه ها می شود.
کودکان امروز چه تفاوتی از لحاظ ساختاربدنی با بچه های دهه چهل و50
دارند؟
امروز به خاطر غذا ومصرف زیادفست فودها چاقی زیاد شده است ،ولی
واکسیناسیون پیشرفت کرده ،بچه هابیماری های عفونی کمتر می گیرند
،در گذشته آبله شایع بودوهمه صورت ها آبله ای بودوخیلی مشکلات داشت
،ولی واکسیناسیون آبله خوب انجام شدوبرچیده شد.اکنون برخی از
بیماری ها مثل سرخک ،سرخچه فلج و....در حال ریشه کن شدن است، در
دنیا 16 واکسن است که واکسیناسیون آن انجام می شودوبیشتربیماری
هایی که خیلی خطرناک است ریشه کن می شود،• درحال حاضر حدود 16
بیماری واکسیناسیون به طور روتین انجام می شود-DPT-Polio-HIb-HAV
–HBV-MMR-Rotavirus-Varicella-Pneumoccocal-Meningoccocal-Influenza-(HPV)-Human
Papilomavirus in girl 11 -12 yrs old
واکسن هپاتیت ،فلج،سرخک،سرخچه،اوریون،دوگانه برای بچه های
14،15ساله و...خود این واکسیناسیون هاباعث شده که بسیاری از بیماری
ها ازبین برود.
ژنتیک در انتقال بیماری ها چقدر نقش دارد؟
خیلی اثر دارد،ازمسایل بسیار مهم بچه هاست چون بعضی غالب بعضی ها
مغلوب است ویعنی دربرخی ها یک در میان بچه ها مبتلا می شوندودربعضی
ها هرچهار تا بچه یکی مبتلامی شود.
آلودگی هوا در سلامتی بچه ها تاثیر دارد؟
آلودگی هوا در تمام سیستم هاوسلول های بدن اثر دارد،مسمومیت هایی
که در اثر آلودگی هوا ایجادمی شود روی سلول های بدن اثر می گذارد.
آلودگی هوا چهارمین عامل مرگ و میر در جهان است .طبق آمار یک
میلیارد و چهارصد میلیون نفر در جهان در معرض آلودگی هوا قرار
دارند وسالانه 3 میلیون نفر در دنیا جان خود را به دلیل عوارض
مستقیم یا غیر مستقیم آلودگی هوا از دست می دهند . وسایط نقلیه یکی
از علل عمده آلودگی هوا هستند . ترکیب های گوگردی مانند دی اکسید
گوگرد ، ترکیب های ازته مانند مونو ودی اکسید کربن ، هیدروکربور ها
، مواد معلق ، سرب ،گاز کربنیک ، اکسید های فوتو شیمیائی ، مواد
رادیواکتیو ، بو وصدا از جمله آلاینده های هوا هستند .
براساس مطالعه ای که به عمل آمده در حال حاضر سالانه 70 تن ذرات
معلق گوگرد ، 2 تن سرب ، 3560 تن منواکسید کربن ، 1260 تن ترکیبات
آلی فرار غیر متان ، 285 تن اکسید های گوگرد و453 تن اکسید های ازت
در هوای تهران منتشر می شود که با توجه به پدیده وارونگی هوا
آلودگی های یاد شده مدت زیادی در سطح زمین وفضای تنفسی انسان ها
باقی می ماند .مهمترین آلاینده های هوای تهران خودروها هستند که
عامل 75 در صد ذرات معلق است .
ترکیب های آلاینده ناشی از سوخت خودروها مانند بنزن وفرمالدید سمی
هستند و اثر سرطان زائی شان شناخته شده است می توانند به طور
مستقیم بلعیده شوند یا به وسیله ذرات کوچک وارد ریه ها شوندو بر
روی اندام هائی مانندمغز ، ریه ، قلب و عروق ، شکم ، دهان ، حلق
وبینی اثر سوء بگذارد
چه توصیه هایی برای خانواده ها دارید؟
توصیه ام این است که به واکسیناسیون بچه شان اهمیت بدهند،شیر مادر
اهمیت بسیار بالایی داردودر صدر سلامتی بچه ها قرار دارد،به تغذیه
کودک اهمیت بدهندیعنی یک عده چیزها را نباید بخورند، یک عده چیزها
را هم باید بخورند،همچنین شرایطی را که برای تغذیه ذکر کردیم رعایت
کنند. رعایت بهداشت وکنترل عفونت ها ، نوشابه های گاز دار در چند
دهه گذشته یکی از محبوب ترین نوشیدنی ها در ایران وجهان به ویژه در
نسل جوان تبدیل شده وکمتر سفره ای بدون آن پهن می گردد . در حالی
که برخی کارشناسان سلامت ، نوشابه گاز دار خوشمزه را سم مهلک نام
گذاشته اند . آخرین بررسی ها نشان میدهد که حد اقل 50 درصد مردم به
طور مستمر نوشابه مصرف می کنند وکشورما درسرانه مصرف نوشابه های
گازدار مقام اول را در جهان به خود اختصاص داده است. اما از آنجاکه
بسیاری از بیماریهای قلبی – عروقی ، دیابت ، فشارخون و--------
حاصل مصرف این گونه نوشابه ها است استفاده بیش از حد آن نگران
کننده است . کارشناسان معتقدند : مقابله با نیاز به فرهنگ سازی
وعرضه جانشین های مناسب دارد این واقعیت که بخش بزرگی از مخاطبان
ومشتریان نوشابه را کودکان ونوجوانان تشکیل می دهند کار را برای
متولیان بهداشت سخت می کند . نوشابه ظاهر فریبنده وجذابی دارد
تبلیغات آن بویژه تبلیغات تلویزیونی آن کودک ونوجوان را به سمت
مصرف سوق می دهد متاسفانه بسیاری از والدین هم تحت تاثیر تبلیغات
قرار می گیرند و می اندیشند اگر کالائی مضر باشد اجازه تبلیغ
تلویزیونی نخواهد داشت و همچنان به مصرف نوشابه ادامه می دهند
گفتگو:رحمان احمدی
